Wat de Bijbel zegt over aanbiddingsleiders

Niks. Zo, dat is een lekker korte blogpost ;-). Ok, zo makkelijk zal ik me er niet vanaf maken, hoewel het wel waar is dat de Bijbel niets over aanbiddingsleiders zegt. “Aanbiddingsleider” is namelijk een relatief nieuw fenomeen. Is er dan niets zinnigs over te zeggen? Natuurlijk wel. Laat ik alvast verklappen dat ik voor een andere term ga, maar het wel meer is dan een semantische discussie over een term.

Weinig aanwijzigingen

In het Nieuwe Testament vinden we überhaupt weinig aanwijzingen voor de eredienst (lees hier de belangrijkste gedeelten over muziek en hier iets over de opzet van de dienst), en over aanbiddingsleiders wordt al helemaal niet gesproken. Avondmaal, zang, gebed en schriftlezing worden genoemd, waarbij avondmaal het belangrijkst lijkt te zijn. Over specifieke rollen wordt weinig gezegd. In 1 Korinthe 12 en Romeinen 12 worden wel verschillende gaven en taken genoemd, maar ook hier vinden we niets als een aanbiddingsleider (maar ook geen koster, technicus of PR medewerker). In het Oude Testament wordt wél gesproken over levieten die als musici en zangers dienstdeden in de tempeldienst. Het beeld wat daar geschetst wordt verschilt wel van de hedendaagse aanbiddingsleider (lees hier meer).

Wat dan wel?

Nu kun je (tenminste) twee kanten op met deze spaarzame gegevens. Je zou de starre benadering kunnen nemen: als het niet in de Bijbel genoemd wordt, kan het niet. Echt vruchtbaar lijkt me dat niet, want dan zullen we wel meer moeten schrappen (zoals een koster, technicus of PR medewerker). Een andere benadering is: als er zo weinig concrete aanwijzingen zijn, is er blijkbaar ruimte voor eigen invulling. Als je als kaders neemt dat een eredienst gaat om eren van God met avondmaal, zang, gebed en schriftlezing kom je een heel eind. In de praktijk is de laatste methode volgens mij het meest succesvol gebleken, hoewel daarin wel gradaties zitten.

De aanbiddingsleider

De aanbiddingsleider is ontstaan met de opkomst van worshipmuziek, in de tweede helft van de vorige eeuw (lees hier meer). Ik meen hier wel een aanloop naar toe te zien in de grote evangelisatiecampagnes, waarbij een evangelist optrok met een zanger. Het idee was door gebruik te maken van aansprekende muziek met begrijpelijke teksten over het geloof dit de boodschap van de evangelist ondersteunde (bijv. Dwight L. Moody met Ira David Sankey in de 19e eeuw). Worshipmuziek ging in de 20e eeuw steeds meer het idioom van popmuziek gebruiken, geen orgel maar een gitaar en later vooral een band. Om de band in goede banen te leiden ontstond de aanbiddingsleider. Theologisch kwam het idee op om de gemeente volgens het tabernakelmodel steeds dichter bij God te brengen. Muziek begon ook een belangrijk onderdeel uit te maken en kreeg steeds meer de stempel “aanbidding”.

Waar het wringt

Daar wringt het voor mij dan ook. Nooit was er één specifiek element van de eredienst “aanbidding”, waar een aparte leider voor nodig was die helpt om in aanbidding te komen. Alsof andere delen géén vorm van aanbidding zijn. Iemand vroeg me na een cursus, waar ik de eredienst in de vroege kerk behandelde, waar de aanbidding was. Er was namelijk geen “aanbiddingsblok”. Muziek leek meer een functionele rol te hebben, in plaats van een op zichzelf staande rol.

Wat dan wel?

Aangezien de Bijbel niet heel uitputtend is in aanwijzingen t.a.v. de eredienst, geloof ik dat we best ruimte kunnen nemen en muziek een andere rol te geven dan eeuwenlang het geval was. En het is ook handig als dat in goede banen wordt geleidt. Zeker met een muziekstijl die meer heeft van popmuziek, is het belangrijk dat de gemeente hierin goed wordt begeleidt. Maar betekent dat ook dat de gemeente “in aanbidding moet worden geleid”?

Leiden?

Ik las onlangs een interview op Geloofwaardig Spreken met André van Zyl. Hij is aanbiddingsleider en schreef het geweldige lied “In die hemel is die Heer”. Volgens hem “neemt [een goede aanbiddingsleider] de gemeente mee in aanbidding en daarnaast leidt hij de band.” Als tip geeft hij:

Je kunt mensen alleen brengen waar je zelf bent geweest. Hiermee bedoel ik dat het belangrijk is de dienst en liederen eerst helemaal te doorleven. Ga bidden, denken, voelen, dromen, verwachten. Aanbiddingsleider zijn gaat veel dieper dan alleen liederen uitzoeken en ze vervolgens op zondag zingen.

Ik denk dat Van Zyl hier een in evangelische kring breed gedeelde gedachte uitspreekt. De vraag is of deze kijk op de rol van aanbiddingsleider klopt. Eigenlijk gaat het al mank als blijkt dat het om muziek gaat. Muziek kan wel een vorm van aanbidding zijn, maar aanbidding is lang niet altijd muziek. Er staat geen is-gelijk-aan teken tussen. Waarom is de voorganger dan geen aanbiddingsleider? Of degenen die het avondmaal bedienen? Wat is er meer “aanbidding” aan de muziek dan andere delen van de dienst? Dan het “meenemen”. Waarheen? Het klinkt alsof mensen iets moeten gaan ervaren. De vraag is: is God dan nog niet in de kerk bij de dienst? Zit hij veraf te kijken en moeten we onder leiding van de aanbiddingsleider daarheen? Of: is God er al, door Zijn Heilige Geest? Is Hij in het midden waar christenen samenkomen (vgl. Mt 18:20, hoewel dat over besluitvorming gaat)?

Meerdere manieren

Eén vorm van aanbidding – namelijk door muziek – wordt groot gemaakt, terwijl aanbidding in eerste instantie heel eenvoudig is: knielen voor God. Door de hele Bijbel heen is dit wat gebeurt als mensen aanbidden. Het woord (in het Hebreeuws) betekent immers knielen of buigen. Dat is een keuze, geen gevoel. Je hoeft nergens meer naar toe (Jh 4:21-25). Je hebt geen muziek nodig. Je hoeft niets te voelen (misschien is je gevoel wel op een ander spoor). Wat is het dan wel, die muziek in de eredienst? Nou, wel degelijk een vorm van aanbidding. Samen met je geestelijke broers en zussen zingen is een geweldige manier om dat te doen. En het is ook goed dat dat in goede banen wordt geleid, maar dan gaat het volgens mij om de band. Die moet er voor zorgen dat de gemeente goed kan zingen.

Zangleider

In onze gemeente hanteren we niet de term aanbiddingsleider, maar de term zangleider. Ik denk deze term de lading veel beter dekt. Je (bege)leidt de samenzang. Maar het is veel meer dan een semantische discussie. Bart Visser en Peter Dijkstra schrijven in hun boek Muziekteams (p. 136) dit:

Waarom kiezen wij nu voor de term zangleider? In de Bijbel kun je een link vinden tussen muziek en aanbidding, maar aanbidding is veel meer dan muziek alleen. Gebed, schriftlezing en preek zijn allerlei aspecten van de interactie tussen de gemeente en God. En […] gaat aanbidding ten diepste over de gesteldheid van ons hart, en beïnvloedt aanbidding ons hele leden. Ieder die daarin voorgaat, ons helpt, coacht en inspireert is dus een aanbiddingsleider.

Hoewel ik de laatste zin zou formuleren als “is dus in zekere zin een aanbiddingsleider” kan ik me heel goed in de strekking vinden. Het maakt de rol van de zangleider er niet minder om, maar het helpt wel om te beseffen dat aanbidding zoveel meer is dan liederen zing in de dienst.