Zijn de vloekpsalmen iets van het Oude Testament?

Zijn de vloekpsalmen iets van het Oude Testament? Jezus roept toch op je vijand lief te hebben, je andere wang toe te keren? Hoe kun je dat rijmen met de haatteksten in de Psalmen? De oproepen om met vijanden af te rekenen? Hoewel niet het meest opbeurende onderwerp, wil ik hier toch aandacht aan schenken. De kloof tussen het OT en NT is misschien wel veel kleiner dan je zou kunnen denken, en het sleutelwoord is: recht. Waarom? Lees verder!

Vloekpsalmen

Er staan verschillende vloekpsalmen in de Bijbel. Een aantal voorbeelden:

• “De HEER keurt rechtvaardigen en zondaars. Wie het geweld ​liefhebben, haat hij. Vuur en zwavel stort hij over hen uit, storm drinken zij uit de ​beker​ die hij aanreikt.” (Ps 11:5, 6)
• “Roep ter verantwoording, HEERE, wie mij ter verantwoording roepen; bestrijd wie mij bestrijden. […] Laat verwoesting over hem komen zonder dat hij het merkt, laat zijn net, dat hij heimelijk spande, hemzelf vangen; laat hem daarin vallen, met verwoesting.” (Ps 35:1, 8)
• “Laat hun ​tafel​ hun valstrik worden en een valkuil voor hun vrienden. Laat het licht uit hun ogen verdwijnen, beroof hun lendenen van alle kracht. Stort over hen uw toorn uit, laat hen aan uw woede niet ontkomen. Maak hun woonplaats tot een woestenij, verdrijf uit hun ​tenten​ de laatste bewoner.” (Ps 69:23-26)
• “Laten zijn dagen weinig zijn en laat een ander zijn ambt nemen. Laten zijn ​kinderen​ wezen worden en laat zijn vrouw ​weduwe​ worden.” (Ps 109:8, 9)
• “Dochter van ​Babel, die verwoest zult worden, welzalig is hij die u uw ​misdaad​ vergelden zal, die u tegen ons begaan hebt. Welzalig is hij die uw kleine ​kinderen​ grijpen en tegen de rots verpletteren zal.” (Ps 137:8, 9) (lees hier meer over Psalm 137)
• “Zou ik niet haten, HEERE, wie U haten, walgen van wie tegen U opstaan? Ik haat hen met een volkomen haat, mijn eigen vijanden zijn het.” (Ps 139:21, 22)
• “Verdelg mijn vijanden om Uw goedertierenheid, breng allen om die mijn ziel benauwen, want ik ben Uw dienaar.” (Ps 143:12)

Dat zijn geen malse teksten! Maar ze staan niet op zichzelf, er is altijd context. Veelal is dat de ellende waarin iemand zit, vijanden die hem achterna zitten. Ze zijn geschreven als een uitroep van een mens in verdrukking naar God, een God die rechtvaardig is. Het is belangrijk op te merken dat de Psalmist niet zélf het recht in handen neemt, maar God vraagt om recht te laten geschieden. En als je verschrikkelijke dingen overkomen, is het niet zo vreemd dat je de daders die verschrikkelijke dingen ook zou willen laten overkomen.

Psalm 139 is hierin een interessante Psalm. Wij kennen het vooral van de mooie verzen over God die altijd bij ons is. Maar de Psalmist gaat hier tot het uiterste om zijn loyaliteit aan God te benadrukken… ik haat degenen die U haten. Dat hebben we maar niet in onze versie van 139 opgenomen. Wie krijgt dat op zondagochtend tijdens liederen om God te aanbidden nou gezongen? (Lees hier meer over Psalm 139)

In het Nieuwe Testament

Het is goed te beseffen dat er in het NT meer staat dan de oproep je vijand lief te hebben en de ander je wang toe te keren:

• Jezus spreekt in Mt 23 de Schriftgeleerden en Farizeeërs aan met verschillende keren “Wee u…” (en dat is denk ik iets anders als je moeder zegt: Oh wee als je nog een snoepje pakt!)
• In Mt 26:24 waarschuwt Jezus zijn verrader: “maar wee die mens door wie de Zoon des mensen verraden wordt! Het zou goed voor die mens zijn als hij niet geboren was”.
• In een gelijkenis laat Jezus de koning zeggen “Maar deze vijanden van mij, die niet wilden dat ik ​koning​ over hen zou zijn, breng ze hier en sla ze hier voor mijn ogen dood.” (Lk 19:27) Volgens mij doelt Jezus met deze koning op zichzelf.
• Paulus is ook niet mals: “Als iemand de Heere Jezus ​Christus​ niet liefheeft, laat die vervloekt zijn. Maranatha!” (1 Cor 16:22)
• “Maar zelfs als wij, of een ​engel​ uit de hemel, u een ​evangelie​ zouden verkondigen, anders dan wat wij u verkondigd hebben, die zij vervloekt.” (Gal 1:8, zie ook 9).
• Openbaring is alleen al door de apocalyptische symboliek een lastig boek, maar er staan ook veel oordelen in. Ook de gelovigen vragen om recht: “En zij riepen met luide stem: Tot hoelang, ​heilige​ en waarachtige Heerser, oordeelt en wreekt U ons bloed niet aan hen die op de aarde wonen?” (Op 6:10)

Eigenlijk wordt in Openbaring beschreven waar in al deze teksten uit het OT en NT zo naar gehunkerd wordt: recht. In Openbaring 16:5-7 staat:

En ik hoorde de ​engel​ van de wateren zeggen:
U bent ​rechtvaardig, Heere, Die is en Die was en Die zal zijn,
dat U dit oordeel geveld hebt.
Aangezien zij het bloed van de ​heiligen​
en van de profeten vergoten hebben,
hebt U hun ook bloed te drinken gegeven,
want zij verdienen het.
En ik hoorde een ander bij het ​altaar​ vandaan zeggen:
Ja Heere, almachtige God!
Uw oordelen zijn waarachtig en ​rechtvaardig.

De val van Babylon (waar dit symbolisch ook op mag slaan) wordt in hoofdstuk 18 beschreven. In vers 6 staat “Vergeld haar zoals zij ook u vergolden heeft, en vergeld haar dubbel naar haar werken. Schenk in de drinkbeker waarin zij voor anderen ingeschonken heeft, voor haar het dubbele in.”

Andersom

Andersom is het zo dat ook in het OT niet alleen maar haat richting vijanden is. Een paar voorbeelden:

• Ex 23:4, 5: “Wanneer u een rund van uw vijand of zijn verdwaalde ezel aantreft, moet u het dier beslist bij hem terugbrengen. Wanneer u de ezel van iemand die u haat, onder zijn last ziet liggen, moet u zich ervan weerhouden om het aan hem over te laten. U moet de ezel beslist samen met hem overeind helpen.”
• In Spreuken 24:17, 18 staat: “Verheug je niet over de val van je vijand, juich niet als hij ten onder gaat. Want de HEER ziet het en keurt het af, en laat zijn woede op je vijand varen.”
• Een andere spreuk zegt “Als je vijand honger heeft, geef hem dan te eten, als hij dorst heeft, geef hem dan te drinken.” (Spr 25:21)
• Job bepleit zijn zaak met “Verheugde ik mij over de ondergang van mijn vijand, juichte ik wanneer hij door het kwaad getroffen werd?” (Job 31:29)

Het is dus niet zo zwart wit, er is geen keiharde breuk waarin het in het NT opeens een heel andere boodschap verkondigd ten aanzien van vijanden. Al in het OT vinden we uitspraken die overeenkomen met een andere wang toekeren, en in het NT vinden we teksten waarin vijanden niet veel goeds toegewenst wordt. Ik geloof niet dat deze visies elkaar tegenspreken.

Twee kanten van het verhaal

Er zijn twee aspecten die een rol spelen. Subjectief is ons gevoel, het gevoel van onrecht aangedaan worden, in diepe ellende zitten. Objectief is het rechtvaardige oordeel van God. In onze boosheid kunnen we de ergste dingen roepen over onze vijanden. Maar wij zijn niet degenen die het oordeel uitvoeren. In de huidige toestand van de wereld moeten we het recht overlaten aan de overheid, hoe gebrekkig soms ook. Met de oproep onze vijanden lief te hebben, de andere wang toe te keren, is het niet de bedoeling alles maar over ons heen te laten komen. Ik denk wel de spiraal van geweld doorbreken. Dat is soms heel moeilijk, en vraagt veel geduld. Véél geduld. De oproep in Psalm 13 “Hoe lang nog” blijft te horen in Openbaring 6. Maar Openbaring houdt daar niet op. Het langverwachte oordeel – hoe gruwelijk beschreven ook – komt eens. Maar we nemen niet het recht in eigen hand.

Kunnen we er iets mee?

Wat moeten we dan met die vloekpsalmen? Moeten we ze negeren? Dat is namelijk wat er feitelijk vaak gebeurt. Maar als we geloven in de Bijbel als Gods woord van kaft tot kaft, doen we daar de Bijbel geen recht mee. Moeten we ze dan zingen op zondagochtend? Oei…ik denk dat dit vaak ook een brug te ver is. Maar we kunnen het wel duiden en vertalen naar onze tijd. Er ís vervolging, er is onrecht. We hoeven de “vijanden” niet te vervloeken, maar kunnen zeker wel bidden dat het ophoudt en recht gaat geschieden. Geïnspireerd door deze psalmen en andere teksten kunnen best nieuwe liederen geschreven worden. Misschien niet zo heftig, maar er zijn vast eigentijdse woorden voor te vinden. Een mooi voorbeeld is Hoelang nog Heer van Schrijvers voor Gerechtigheid:

En niet alleen voor onrecht op deze schaal zie ik de waarde van deze Psalmen. Voor degenen die verschrikkelijke dingen hebben meegemaakt zoals misbruik, verkrachting, kan ik me voorstellen dat het bevrijdend kan zijn om deze Psalmen te lezen, misschien wel uit te schreeuwen naar God. Te weten dat je de pijn en verdriet die kan leiden tot wrok en bitterheid bij God neer kunt leggen. Dat Hij je daar woorden voor geeft in Zijn eigen Woord. En de boodschap van de Psalmen blijft uiteindelijk: toch vertrouw ik U!