Hoe kies je de liederen voor de zondagse eredienst? En hoe breng je daar een goede balans in? Ik vind het belangrijk dat zowel inhoudelijk als qua stijl er enige diversiteit (passend bij de gemeente) is. Zangleiders pakken dit verschillend aan: de een stemt met de voorganger of zelfs een heel team af. De ander laat zich leiden door de Geest. Er wordt gekeken naar de dynamiek, of liederen bijv. qua tempo en toonsoort goed aansluiten. Al met al kun je de voorbereiding van een zangleider niet onderschatten, daar gaat veel werk en gebed in zitten. Ik wil graag een aantal dingen op een rijtje zetten, waarbij ik wat extra aandacht schenk aan een goede balans.
Inleiding
Een gemeente bestaat uit een diversiteit aan mensen. En hoewel de eredienst niet bedoeld is om het mensen ‘naar de zin te maken’, is het wel goed om rekening te houden met de diversiteit. Als ik een hele dienst langere liederen met veel herhaling moet zingen waarbij de tekst vooral op de emotie ingaat, haak ik na een paar nummers af. Een ander wil liever niet te veel “oude” liederen zingen of wil geen snelle/langzame nummers. Ik kan zo wel doorgaan. Smaak speelt stiekem wel een rol. We zijn ook maar mensen. Daarnaast zit niet iedereen in dezelfde situatie: de ene is vrolijk en alles loopt lekker, de andere zit in een scheiding of is ontslagen en weer iemand anders is gewoon gestresst omdat de kinderen niet vooruit te branden waren. Hoe hou je daar rekening mee? En hoe zorg je dat de focus goed blijft?
1. Het gaat om God
Het allerbelangrijkste is te beseffen dat de liederen die we zingen, we niet voor de lol zingen. We zingen om God te eren. Dat is het uitgangspunt. Daarin mogen we echt wel iets over onszelf zeggen (zie verderop), maar als we dit uitgangspunt uit het oog verliezen dreigen we te veel te focussen op de mens.
2. Persoonlijke voorkeuren mogen niet overheersen
Iedere zangleider heeft voorkeuren, en het is logisch dat je dat terughoort in de liederen. Toch moet een zangleider proberen zo breed mogelijk liederen te zoeken. Anders dreigt tunnelvisie. Sommige zangleiders kiezen bepaalde nummers wel heel vaak. Maar het is niet ‘het feestje van de zangleider’. Het gaat om God en dat eren doe je samen met de gemeente. De verantwoordelijkheid om goede liederen te kiezen is groot.
3. Stem af op het onderwerp, maar schiet niet door
Het is goed als liederen aansluiten bij onderwerp van een dienst of de preek. Maar hierin hoef je niet door te schieten: er zijn veel liederen die vrij algemeen zijn, bijvoorbeeld een sterke focus hebben op God (wie Hij is, Zijn daden) en altijd wel gezongen kunnen worden. Mooi is als voor en in elk geval na de preek liederen goed aansluiten. Zeker na de preek kan een lied als antwoord van de gemeente op de preek heel krachtig zijn.
4. Wat we zingen is van groot belang
Zang is een uitermate krachtig middel om dingen te leren, waarschijnlijk onthouden we meer van de liederen dan de preek. Wat we zingen maakt dus heel veel uit! Dit speelt ook een rol in hoe mensen in de dienst zitten (vrolijk, verdrietig, bezorgd etc.). Teksten die objectief over God gaan, zijn makkelijker te zingen als je je minder voelt (denk aan bijv. Opwekking 574 Groot is Hij) terwijl andere liederen soms echt lastig zijn (bijv. Opwekking 654 Ik kies vandaag). Liederen die heel erg over gevoel gaan zijn soms wat lastiger te zingen als je gevoel heel ergens anders is. Hierin is dosering belangrijk. Denk hierbij ook aan liederen die de moeilijke kanten van het leven benoemen (bijv. Psalmen voor Nu 130 Uit de diepten), het helpt soms als dit in een lied benoemt kan worden om de focus daarna op God te krijgen. Voor alles geldt hier: te veel is niet goed. Alleen liederen over gevoel, of alleen klaagliederen, of alleen verstandelijke liederen, is niet aan te raden.
5. Psalmen zijn een verrijking
Het liefst zou ik elke dienst tenminste één psalm willen zingen. We houden hiermee een connectie met de Bijbel en leren hiermee ook de rijkdom van de psalmen. Veel van de liederen die we zingen zijn niet “canoniek”. Geschreven door mensen, hoewel ik denk of hoop wel geïnspireerd door de Geest, maar er is soms het nodige af te dingen, hoewel er vaak ook veel geciteerd wordt uit de Bijbel. Dat is niet helemaal erg: we zijn nog onvolmaakt. Maar de psalmen, die hebben we zo maar mooi gekregen, waarom laten we ze dan zo vaak links liggen? Terwijl er inmiddels voldoende psalmen in uitvoeringen zijn die ook in evangelische diensten passen (zie mijn lijst). Ik denk dat we onszelf tekort doen door ze niet te zingen.
6. Zorg voor dynamiek
De hele tijd liederen in een zelfde tempo met een volle band is niet prettig. Er mag een logische opbouw in de liederen zijn. Zo kan het bijvoorbeeld prettig zijn om met een uptempo nummer te beginnen en in een liederenblok voor de preek ‘af te bouwen’ naar meer rust. Als je liederen achter elkaar zingt, is het wel goed om hier geen abrupte overgangen in te hebben. Denk ook na over de toonsoorten (zie hier voor tips)
7. Zorg voor herkenning
Te veel onbekende liederen is niet fijn voor de gemeente. Een, hooguit twee nieuwe liederen is de max. Het is niet fijn als je bijna geen liederen mee kunt zingen, de tekst niet kent etc. Als er te veel nieuwe liederen zijn haken mensen af. Het is hierin ook belangrijk om een mix van oud en nieuw te hebben. Zorg dat er altijd wel een “gouwe ouwe” tussenzit die iedereen bijna uit zijn hoofd kan meezingen. Ik merk dat vaak de keuze voor liederen meeschuift met de Opwekkingsbundel, waardoor alleen nieuwere liederen worden gezongen. Het is echt belangrijk dat ook hier goed gedoseerd wordt.
8. Kies zingbare liederen
Helaas zijn niet alle liederen even goed zingbaar. Zeker de syncopische melodieën zijn voor veel mensen lastig te zingen. Ook als je een goede band hebt die het goed voorzingt, hoor ik mensen over de melodie struikelen. Dat is jammer, en ook niet nodig. Er zijn genoeg liederen die makkelijk zingbaar zijn. Eigenlijk is het heel simpel: hoe mee noten op de tel, vooral kwart en halve noten, hoe makkelijker het te zingen is. Denk ook na over het tempo en adempauze. Ik heb wel eens een openingslied meegezongen dat redelijk vlot was, vrij hoog en weinig adempauzes had. Ik was na het lied buiten adem, da’s niet prettig.
In de praktijk
Hoe doe je dat nu in de praktijk? Een voorbeeld, waarbij ik alleen de Opwekkingbundel gebruik. De preek gaat over God’s wil in ons leven (n.a.v. Ef 5:15-20) en de dienst volgt deze structuur: een openingslied, daarna volgen mededelingen, een liederenblok, de schriftlezing, preek, lied, zegen en slotlied. Ik ga uit van een evangelische gemeente met een band (piano, gitaar, drums, zang).
Openingslied:
PvN 96/Opwekking 768 Zing een nieuw lied
Een vrolijk uptempo lied. De tekst is objectief en het is een psalm. Het middenstuk is lastiger te zingen, die zouden evt. ook solisten kunnen doen.
Liederenblok:
Opwekking 828 Waardig is uw naam
Opwekking 789 Lopen op het water
Opwekking 333 El Elohim
Het eerste lied is een nieuw lied, dat erg goed zingbaar is. De tekst gaat over Wie God is en wat hij heeft gedaan. Het intro is wat lastig vanwege de maatwisselingen, maar is voor een band speelbaar en evt. speel je een ander intro.
Het volgende lied is in G, maar de overgang van G naar D is goed te doen (een kruis meer). Lopen op het water is een lied dacht echt op gevoel in speelt en sterk vanuit de ‘ik’ is. Hoewel het lied geen favoriet van me is, weet ik dat veel mensen het een mooi lied vinden. Daarbij sluit het ook bij het thema.
Het laatste lied is inmiddels al wat “ouder”. Het is in dezelfde toonsoort en ook niet zo snel, waardoor een overgang goed te maken is. Na een lied waar sterk de focus op ‘ik’ en gevoel ligt, trekt dit lied je weer terug naar God. Het geeft ook een stuk rust dat goed toewerkt naar de preek.
Ik heb het blok bewust niet te lang gemaakt. Bij elkaar duren deze liederen bijna een kwartier. Voor mensen die van zingen houden zou het misschien iets langer hebben gemogen, maar degenen die minder graag zingen is dit misschien al te lang.
Na de preek:
Sela/Opwekking 687 Heer wijs mij uw weg
Dit lied sluit goed aan op de preek en is daarmee een mooi antwoord waarmee de inhoud van de preek ook een vraag wordt aan God. Het is inhoudelijk een sterk lied.
Slotlied:
Opwekking 123 Groot is uw trouw
Dit overbekende lied is een mooie afsluiter, ook hierbij ligt de nadruk op Wie God is en wat Hij heeft gedaan.
In dit voorbeeld heb ik de principes allemaal kunnen toepassen:
1. Veel van de liederen leggen de focus op het eren van God
2. Hoewel er liederen bij zitten die ik mooi vind, heb ik ook liederen gekozen die ik zelf niet zo geweldig vind.
3. Een aantal liederen sluiten aan op het thema, maar niet alle. Dit leidt niet af, maar de liederen die aansluiten versterken het thema.
4. Ik heb gekeken naar de inhoud, een aantal liederen vind ik een sterke tekst hebben (m.n. 687 en 828). Theologisch is het niet dichtgetimmerd, zo vind ik het soms lastig om het zinsdeel “ik twijfel niet” te zingen uit 789. Er zit ook geen heel zwaar lied, maar bijv. 687 stipt moeiten wel aan (“Als mij de moed ontbreekt om door te gaan”, “Als mij het zicht ontbreekt, het donker is”)
5. Er zit een psalm in!
6. Er zit dynamiek in: het eerste lied is uptempo. In het liederenblok bouwt 828 op naar meer stevigheid, 789 is wat rustiger maar ook veel dynamiek en 333 kun je vrij rustig houden. Het slotlied kun je heel statig doen, maar ook in de vlotte versie van Kees Kraayenoord
7. De meeste liederen zijn bekend (in elk geval in mijn gemeente). 828 is vrij nieuw, maar de melodie is makkelijk op te pakken. Ik heb geprobeerd breed naar de bundel te kijken (zo staan er twee oudere liederen in).
8. Ik heb gekeken naar de zingbaarheid. Niet alle liederen zijn evengoed zingbaar (zoals middenstuk van PvN 96 en 789 is erg syncopisch), maar de meeste wel.
Omdat het een voorbeeld is, heb ik een ding niet gedaan – dat voelde toch wat gek – gebeden voor de liederen. Hoewel ik dingen niet onnodig geestelijk wil maken, denk ik dat de keuze voor de liederen in gebed gebracht moet worden. De principes helpen om een keuze te maken, maar afstemming zoeken met God is belangrijk!
Gloria en Kyrie 