Over de opzet van de eredienst

Hoe is een eredienst opgezet? Altijd een vaste vorm? Elke week weer anders? Volgens een liturgisch handboek of met een team van mensen? Een (ongetwijfeld beperkte) poging om hier wat zinnigs over te zeggen.

Er zijn grofweg vier manieren om de dienst op te zetten:

• Volgens een vaste liturgie. Dit zien we in de meer ‘traditionele’ kerken. De volgorde ligt vast en erg wordt doorgaans niet van afgeweken.
• Geprogrammeerd door een team. In Evangelische kerken beïnvloed door megakerken als Willow Creek wordt de eredienst van te voren uitgedacht door een team. Vaak is er wel een vast format, maar hier kan ook van afgeweken worden.
• Onofficiële ‘min of meer’ vaste volgorde. In veel vrije kerken heeft de dienst vaak wel ongeveer dezelfde volgorde, maar is dit niet vastgelegd en wordt hier vrij mee omgegaan.
• Geen volgorde. In bijvoorbeeld sommige meer charismatische gemeenten zien we dat er geen echt volgorde is. De Geest moet alle ruimte krijgen. In de vergadering is er geen voorganger en gaat men ook van het principe ‘ieder heeft iets’ uit.

Geen van deze manieren is per definitie verkeerd, hoewel elke manier zo zijn voor- en nadelen kent. Wat denk ik wel belangrijk is bij een eredienst voor ogen houden wat het doel is van de eredienst (in een notendop: samen als gemeente God eren en aanbidden), en alle elementen ten dienste van dit doel stellen. De Bijbel geeft geen duidelijke richtlijnen, laat staan een uitgewerkte liturgie. We zien wel verschillende elementen benoemd, zoals avondmaal (bijv. Hd 2:42), zingen (Kol. 3:16), schriftlezing en prediking (1Tim.4:13), profetie en spreken in tongen met uitleg (1 Kor 14). (Dank)gebed wordt in ieder geval genoemd in relatie tot het avondmaal. Paulus heeft het ook over ‘ieder heeft iets’ (1 Kor 14:26). Ik ga door de vier manieren in omgekeerde volgorde dan hierboven genoemd.

Geen volgorde (ieder heeft iets)

We zien bij sommige charismatische gemeenten, en van oudsher ook bij de vergadering dat er geen vaste volgorde is. Eigenlijk volgens het principe van 1 Kor 14:26. De Geest leidt. Nu moet ik eerlijk bekennen dat ik zelf nooit bij een charismatische dienst ben geweest waar het er zo aan toeging, en van de vergadering heb ik het alleen meegemaakt dat bij lezingen vooraf iedereen liederen mocht opgeven. Qua voorbereiding en het opzetten van een dienst heb je eigenlijk niet veel voorbereiding. Tenminste: ik weet dat in de vergadering velen wel aan bijbelstudie doen, en zo voorbereid zijn. Ik vermoed dat de muzikanten ook wel een aantal liederen zullen kennen. Wij hebben in onze gemeenten ook wel eens ieder heeft iets diensten gedaan. Anders dan anders, maar je merkt dat we niet zo gewend zijn.

Tips:

• Sprekers: ken je Bijbel! Dan heb je altijd wel iets om over te spreken.
• Muzikanten: ken veel liederen (uit je hoofd) of wees in staat om gemakkelijk van papier te spelen.

Een min of meer vaste volgorde

Veel vrij kerken hebben niet echt vastgelegd een vaste volgorde te hebben, maar hebben dit in praktijk wel. De voorganger of oudste, al dan niet samen met een zangleider, bereidt de dienst voor. Er is vaak wel ruimte voor wijzigingen en het kan soms wat rommeliger overkomen (maar dat hoeft niet). Als je kiest voor deze opzet kun je je afvragen of het niet goed is officieuze volgorde toch eens op te schrijven, met de veel voorkomende variaties. Vanuit die “liturgie” kun je kijken hoe je de elementen in de dienst zo goed mogelijk tot zijn recht kan laten komen. Wij werkten voorheen zo. We hadden geen officiële liturgie, maar in praktijk volgende we uiteindelijk toch hetzelfde patroon. Als er een aantal vaste mensen zijn, werkt dit meestal wel. Als er geen vaste voorganger is of veel wisselingen, is het vaak onduidelijker wie nu waar voor verantwoordelijk is. De vrijere vorm heeft zo zijn charme, maar als het rommelig wordt kan het afleiden.

Tips:

• Overweeg om de een (aantal) vaste opzet (liturgie) te hanteren op basis van de “officieuze” liturgie.
• Maak goede afspraken over de verantwoordelijkheid voor de opzet van de dienst.
• Durf de opzet vast te leggen en durf ook van af te wijken.

Geprogrammeerd door een team

Dan zijn er evangelische kerken die vinden dat je een dienst zo goed mogelijk moet opzetten, en dus ook van te voren moet nadenken over de opzet van een dienst. De diensten worden geprogrammeerd. Er is meestal een vast format voor de diensten, maar typisch voor deze kerken is dat er juist ook diensten ‘out of the box’ geprogrammeerd worden (brainstormdiensten). Wij volgen in onze gemeente dit principe ook. We hebben onze officieuze liturgie omgedoopt tot vast format, en denken met een team van relevante mensen (coördinator, voorganger, zangleiders, programmaleiders) na over de dienst. Tijdens de dienst is er een programmaleider (of floor manager of producer) die er voor zorgt dat de dienst zo vloeiend mogelijk loopt. Sommige menen dat er weinig ruimte is voor de Geest in deze opzet, omdat alles zo vast ligt. Een goed team zoekt ook de Geest in de voorbereiding en tijdens de dienst moet de programmaleider (evt. in overleg met de oudste van dienst) in te kunnen spelen op veranderingen.

• Zorg voor een goed format, dat goed past bij de gemeente.
• Zorg voor een goed team aan mensen, die in staat zijn om de dienst goed op te zetten.
• Werk naast een vast format ook met brainstormdiensten, waarbij je met een doel afwijkt van de opzet.
• Zoek een goede balans tussen het goed organiseren van de dienst en de ruimte voor de Geest in de voorbereiding van en tijdens de dienst.

(In een later artikel zal ik wat dieper ingaan op deze manier van diensten opzetten.)

Volgens een vaste liturgie

In veel kerken is sprake van een vaste liturgie, soms al eeuwenoud. Afhankelijk van de stroming zijn hier allerlei varianten in. Het voordeel is dat heel duidelijk is aangegeven hoe de dienst er uit moet zien, en dat er vaak ook goed is nagedacht over de elementen bij de dienst. Voor tegenstanders is deze aanpak te stijf, te traditioneel en te weinig flexibel. Als de voorganger, priester, of wie de dienst ook leidt, de liturgie slaafs volgt ‘omdat het zo hoort’ kan ik me dat voorstellen. Maar als er een eigen draai aan wordt gegeven, de onderdelen met passie worden uitgevoerd, hoeft het niet ‘saai’ te zijn. Ook kun je eeuwenoude elementen op een hedendaagse manier invullen.

• Volg de liturgie niet slaafs, maar zorg dat je de traditie levend houdt.
• Doe de onderdelen, ook al zijn ze zo al honderden jaren gedaan, met passie uit.
• Sta open voor moderne aanpassingen en invullingen van eeuwenoude elementen.

De toekomst en andere vormen?

Ik denk dat dit de meest gangbare vormen zijn. Maar hoe zal het in toekomst uitzien? Zouden ‘traditionele’ kerken andere vormen kiezen? Ik denk dat dit nu al regelmatig gebeurt. En zullen ‘evangelische’ kerken meer vaste vormen kiezen? Ik denk dat het programmateam hier een opmaat naar is. Zelf vind ik het prettig dat een dienst over het algemeen voorspelbaar is, met af en toe een verrassingselement. Het programmateam vind ik daarom een prima methode (ik ben ook voorzitter van ons programmateam, dus het zou raar zijn als ik iets anders zou vinden 😉 ), maar ik besef dat dit ook maar een manier is. Laten we open staan voor elkaars vormen en leren van elkaar!

 

Advertentie