Avondmaal vieren over kerkmuren heen

Het verwondert mij soms dat een van de belangrijkste elementen uit het christelijk geloof – het avondmaal – tot zoveel discussie kan leiden. Als er één ding zou moeten zijn dat ons samenbindt, is het volgens mij wel het avondmaal. Maar helaas gebeurt soms eerder het tegenovergestelde. Nu verscheen onlangs een rapport (waar tien jaar aan gewerkt is) van Duitse protestante en katholieke theologen met als conclusie, zo schrijft het ND, dat samen avondmaal vieren “niet alleen mogelijk [is], maar zelfs theologisch gewenst.” Wat mij betreft een terechte conclusie, waar ik geen tien jaar voor nodig zou hebben gehad ;-). Wat eigen gedachten hierover.

Verschillen

Zonder gekheid: er zijn natuurlijk een aantal theologische verschillen die, in elk geval door de historie, soms gevoelig liggen. Dat kun je niet afdoen met een simpel beroep op de Bijbel (Mt 26:26-29, Mk 14:22-25; Lk 22:14-20; 1Ko 11:23-26) waar geen restricties naar kerkgenootschap wordt gemaakt. Die waren er immers nog niet, dat is een probleem wat eigenlijk pas sinds de reformatie is ontstaan. Het belangrijkste discussiepunt tussen protestanten en katholieken is hoe je avondmaal, of eucharistie (dankzegging) zoals de katholieken het zo mooi noemen, interpreteert. Dat gaat met name over de tegenwoordigheid: is dat symbolisch (zoals Zwingli), meer geestelijk (zoals Luther en Calvijn) of reële tegenwoordigheid (zoals de katholieken). In het laatste geval verandert de vorm (brood en wijn) niet, maar de substantie wel in het lichaam resp. bloed van Christus. Een ander belangrijk punt is de bediening van het avondmaal. Als dit door iemand met een kerkelijk ambt moet gebeuren, kun je dan elkaars ambten erkennen? Daarnaast noem ik nog iets over deelname, vorm en frequentie.

Tegenwoordigheid

De vraag is of je het avondmaal moet vastpinnen op één bepaalde uitleg, en of dit consequenties heeft voor het al dan niet samen vieren. Mijns inziens is het een problematisch uitgangspunt als je dit alleen samen kunt vieren als je het exact op dezelfde manier theologisch uitlegt. Is Christus werkelijk aanwezig is een belangrijke vraag maar strekt verder dan het avondmaal! We hebben immers de heilige Geest én veelal nemen we aan dat waar twee of drie vergaderd zijn Christus is (Mt 18:20, hoewel de context minder breed is dan de eredienst). Hoe dit technisch werkt (geestelijk of in substantie) is voor ons hoe dan ook niet te begrijpen. Persoonlijk neig ik naar een geestelijke uitleg, symbolisch vind ik te mager en de transsubstantiatie te magisch (het Hoc est corpus meum… sub Pontio Pilato passus – dit is mijn lichaam…onder Pontius Pilatus – werd verbasterd tot de magische spreuk hocus pocus pilatus pas. Wat overigens geen argument is, maar wel aardig om te vermelden).

Bediening

Over de bediening van het avondmaal lees ik nergens in de Bijbel dat dit gedaan moet worden door iemand met een specifiek ambt. De indruk die ik krijg is dat het gezamenlijk gevierd wordt. Blijkbaar is er vrijheid om dit in te vullen. Een discussie over wie het mag bedienen is vanuit mijn optiek een non-issue, hoewel ik begrijp dat als veel waarde wordt gehecht aan het ambt en/of de apostolische successie (waarvan de katholiek kerk meent deze lijn te volgen) dit een punt is. Vanuit historisch-theologisch punt is dit begrijpelijk, vanuit Bijbels oogpunt vind ik geen argumenten om dit door wie dan ook te laten uitvoeren. Impliciet lijkt me wel dat degene die het bedient wel moet geloven in de essentie van het avondmaal.

Deelname

En dan: wie mogen er aan het avondmaal? In sommige kringen gelden hier strikte (al dan niet ongeschreven) regels voor: alleen als je je gelooft en dit bewezen is door een bepaalde ervaring (m.n. bevindelijke kringen) mag je deelnemen aan het avondmaal. Consequentie is dat in sommige gemeenten bijna niemand aan het avondmaal durft, want wie meent werkelijk gered te zijn. Wat mij betreft een doorgeschoten visie op redding die ik niet terug vindt in de Bijbel. Wat daar wel te vinden is, is het aspect van toetsing, waar Paulus over schrijft in 1 Ko 11:27-34. Dat lijkt een individuele aangelegenheid: het is lastig voor een ander om in jouw binnenste te kijken. In sommige gemeenten is daarom ruimte om jezelf te toetsen. Daaraan vooraf wordt verschillend omgegaan met het toelaten van gasten. In mijn gemeente vragen we iedereen die voor het eerst deelneemt zich bekend te maken en de vraag te beantwoorden of hij of zij Jezus als verlosser aanvaardt. Andere gemeenten hebben een briefje van de eigen gemeente nodig, en zo zullen er nog meer praktijken zijn. De enkele keer dat ik naar een katholieke kerk ben geweest heb ik deelgenomen aan de eucharistie zonder dat daarbij vragen zijn gesteld (hoewel je officieel lid moet zijn, blijkbaar ligt het aan de gemeente in hoeverre dit wordt gecontroleerd).

Vorm

Met vorm kun je bedoelen: hoe vier je het (loop je langs iemand die het uitdeelt, wordt het gebracht, zit je aan tafel) en waarmee. Is het brood in de vorm van matzes, gewoon brood, hostie of zelfs ander dagelijks voedsel (wat ik meen in sommige landen gebeurt waar men brood niet gewoon is). Is de wijn echte wijn of druivensap? Drinkt iedereen wijn of alleen de bedienaar? Hoewel ik persoonlijk hecht aan matzes en de voorkeur zou geven aan echte (liefst wel hele zoete) wijn denk ik dat hierin de essentie belangrijker is dan de vorm. Er moet iets zijn dat het lichaam symboliseert en iets dat het bloed symboliseert. Rode druivensap is dan evengoed een mooi beeld. Gewoon brood vind ik zelf gewoon minder praktisch (een stukje matze krijg ik makkelijker weg dan een vierkant gesneden stukje brood – wat me trouwens ook nog een werk lijkt om allemaal te snijden, maar dat terzijde). Het niet drinken van wijn vind ik belangrijke omissie in de katholieke praktijk, en eigenlijk het enige waar ik echt moeite mee heb in deze praktijk.

Frequentie

Er is nog een ding dat meespeelt: hoe vaak vier je het avondmaal. Dagelijks, wekelijks, maandelijks, tweemaandelijks, alleen voor of op Goede Vrijdag? De katholieke mis wordt soms dagelijks, maar in elk geval wekelijks gevierd. In veel evangelische en gereformeerde kerken maandelijks, de laatste vaak ook tweemaandelijks. In een gemeente waar ik ooit lid van was gebeurde het bij uitzondering in de eredienst, maar gebeurde het in de kringen (alleen niet in de kring waar ik deel vanuit maakte). Ik hoor vaak het argument: als je het te vaak doet wordt het een gewoonte. Dat is eigenlijk een heel eigenaardig argument: geldt dan ook niet voor andere zaken in de eredienst? Wordt de preek dan geen sleur, of het gebed? Ik denk dat een wekelijkse viering het dichtst bij de vroege kerk komt, hoewel daarvoor ook geen strikte richtlijnen te vinden zijn.

Conclusie

Ik ben zelf een groot voorstander van het vieren van het avondmaal, of eucharistie, over kerkmuren heen. We gedenken daarbij de dood en de opstanding van Christus: de kern van ons geloof die we volgens mij allemaal delen. Als we elkaar dáár niet kunnen vinden, waar dan wel? Argumenten om het niet samen te vieren zijn vanuit historisch-theologische aspect soms te begrijpen, maar vind ik moeilijk om vol te houden (maar het helpt daarin niet dat ik die ‘last’ niet zo sterk draag). Als een lijvig rapport van ruim 50 pagina’s helpt om elkaar daarin te ontmoeten, vind ik dat mooi. Als mijn blogpost van iets van 1250 woorden helpt ook (maar laat ik mezelf daarin niet te hoog achten ;-). In elk geval voel ik me vrij om deel te nemen aan het avondmaal in welke gemeente dan ook, waar ik met broeders en zusters ben (tenzij ik daarin aanstoot geef, dan lijkt het me liefdevol hier rekening mee te houden), ik hoop jij ook!

 

Bron uitgelichte afbeelding: http://nl.freeimages.com/photo/communion-2-1308752