Als verdriet verdwijnt, verdwijnt ook de vreugde. Een impressie van het symposium Psalm bijt mens

Ik zag er al een tijdje naar uit: het symposium Psalm bijt mens. Geraakt door Psalmen. Lezingen van Matthew Jacoby (Sons of Korah), muziek, gesprekken over die bijtende Psalmen. Het was dus in meerdere opzichten een boeiende en leerzame dag. De dag was grofweg opgezet rondom de indeling van Breuggemann van de Psalmen: oriëntatie, disoriëntatie en nieuwe oriëntatie, waarbij de focus in de lezingen vooral lag op de disoriëntatie: de klaagpsalmen, kernachtig samengevat door een van de sprekers: als verdriet verdwijnt, verdwijnt ook de vreugde. Geen gloria zonder kyrië.

Theologische basis

Het probleem met veel (evangelische) kerken is volgens Jacoby dat ze “too happy” zijn. Verdriet wordt vaak onderdrukt, dat verpest de sfeer toch? Niet dat het niet om de vreugde zou moeten gaan, maar het proces dat daaraan vooraf gaat is ook belangrijk. “Zij die in tranen zaaien, zullen oogsten met gejuich.” (Ps 126:5) Door het lijden ruimte te geven, wordt de vreugde juist groter. Om dit te illustreren refereert hij aan de film Inside Out (zie ook mijn verslag van Lijden en liturgie waar Léon van Ommen dezelfde film noemt). Daarin lijkt het karakter ‘verdriet’ het te verpesten. Maar, als verdriet verdwijnt, verdwijnt de vreugde ook en laat ons achter met boosheid, angst en afkeer. Pas als verdriet de ruimte krijgt, kan er herstel komen.

We leven nog in het ‘alreeds en nog niet’, er is nog steeds pijn. Dat is niet iets van het Oude Testament, maar lezen we ook in het Nieuwe Testament: “Weeklaag, wees treurig en laat uw tranen vloeien. Laat uw lachen veranderen in droefheid en uw vreugde in somberheid” (Jak 4:9). We moeten daarom onze aanbidding niet moeten vormen naar ‘de hemel’. Hij neemt Psalm 22 als uitgangspunt, waar een wisselwerking is tussen de menselijke toestand en Gods waarheid, die uitmondt in een smeekbede. Juist deze Psalm citeert Jezus aan het kruis, de plek waar onze gebrokenheid gedragen is. Toch is Jacoby niet negatief over de huidige worshipliederen, daar is veel goeds. Maar: er is méér.

Zingen

Dat “méér” is niet zonder meer te implementeren. Hoe hier goed mee om te gaan kwam ’s middags in de tweede lezing van Jacoby aan bod. De Psalmen zijn bedoeld om gebruikt te worden, om te zingen. Er worden niet alleen uitspraken gedaan, de uitspraken leiden tot actie. De Psalmisten blijven met God in gesprek, verwachten het van Hem en blijven – ondanks de boosheid die we soms tegenkomen – in contact. We zijn die taal verleerd. Psalmen die gebruikt werden in ‘corporate worship’ zijn nu ‘quite shocking’. We zullen niet gauw bidden “Waarom, HEER, bent u zo ver en verbergt u zich in tijden van nood?”(10:1) We moeten die taal – die eigenlijk relatief kort uit beeld is – opnieuw leren. Daar is onderwijs voor nodig (Jacoby preekte eerst een jaar over de Psalmen). Het proces gaat langzaam en de voor ons schokkende uitspraken zullen anders geformuleerd moeten worden. Psalmen zingen is altijd een compromis, zowel inhoudelijk als vanwege de structuur. Die past minder goed bij de couplet-refrein structuur van popmuziek . Met alle uitdagingen die er zijn mogen we gehoor geven aan Kol 3:16: “Laat Christus’ woorden in al hun rijkdom in u wonen; onderricht en vermaan elkaar in alle wijsheid, zing met heel uw hart psalmen en hymnen voor God en liederen die de Geest u vol genade ingeeft.”

Niet individueel

Roel Bosch reageert vooral instemmend op de lezingen van Jacoby. De Psalmen rekken ons uit, een soort geestelijke gymnastiek. Elk tijdperk kent zijn eigen favoriete Psalmen, maar sommige Psalmen blijven “evergreens” (zoals 23 en 42), andere komen dan soms op. Maar de moeilijke gedeelten in Psalmen worden vaak overgeslagen. Hij toont een pagina uit een Psalter voor monniken waar een groot kruis door Psalm 58 staat. Er moet een cultuur gecreëerd worden waarin de Psalmen gezongen worden.  De katholieke liturgie, met het kyrie en gloria, kan helpen. We moeten ook beseffen dat de tijd waarin de Psalmen geschreven zijn geen onderscheid kende tussen gemeenschappelijk en individuele liederen. Schrijfmiddelen waren schaars, je schreef alleen als het voor meer mensen bedoeld was. Dat is eigenlijk ook geen probleem: Psalmen helpen ons te bewegen van de individualiteit weg, en ons te verbinden met de gebrokenheid.

 Vrede

Muzikaal was het ook een boeiende dag. Mooi gearrangeerde Psalmen uit verschillende tradities, van Geneefs tot Psalmen voor Nu, van Taizé tot Opwekking. Soms afgewisseld met voorgelezen teksten. Bijvoorbeeld Psalm 139 uit Opwekking (Heer U doorgrond en kent mij), omlijst door een korte antifoon gebaseerd op deze Psalm uit Taizé waarbij de ontbrekende verzen werden voorgelezen. Vooral het laatste lied bleef nog lang in mijn hoofd rondzingen door de aanstekelijke melodie (en volgens mij was ik niet de enige), een lied uit Global Songs for Worship, Salaam. Een muzikale vredeswens.

Terug naar huis

Ik had me ingesteld om in de trein naar huis cd 2 van het nieuwe album van Neal Morse te luisteren (recensie volgt nog!) Aangekomen op station Maarssen zag ik een vaag bekend gezicht dat me vriendelijk aankeek. Wat bleek? Matthew Jacoby reisde naar ‘s-Hertogenbosch, mijn woonplaats, waar hij overnachtte. Een goed gesprek ontspon zich in de trein over Melbourne, kerken in Nederland en in Australië en natuurlijk kwam muziek ook voorbij.

Ik heb deze dag veel waardevols meegenomen. Enerzijds ben ik gesterkt in mijn visie op muziek, anderzijds is mij ook duidelijk geworden dat het tijd kost om verandering te brengen. Dit werd bevestigd in een zangleiders training een paar dagen later door trainer Roeland Smith. Niet alleen de zangleiders leerden iets, maar ik dus ook. Waardevol!

Disclaimer: deze tekst is een weergave van de sprekers op basis van mijn aantekeningen. Fouten of onjuistheden zijn voor mijn rekening…

Advertentie