De Psalmen zijn iets van het Oude Testament, die zijn niet meer voor nu. Althans, volgens sommigen. Op mijn pleidooi vóór Psalmen hoor ik dit regelmatig terug. En dat is best begrijpelijk. Ondanks de messiaanse Psalmen wordt er niet expliciet over Jezus Christus, zijn kruisdood en opstanding gesproken. De vreedzame Jezus, die opriep de andere wang toe te keren, is moeilijk te rijmen met wraakpsalmen. En sommige emoties uit de Psalmen, zoals pijn, boosheid en verdriet, kun je beter niet samen met de gemeente zingen zegt men dan. Daar moet de nadruk liggen op de overwinning, de positieve emoties die samen delen. Ik worstel dan ook al een hele tijd met deze vraag.
Psalmen, lofliederen en geestelijke liederen
Paulus roept tweemaal op om Psalmen, lofliederen (of hymnen) en geestelijke liederen (of liederen die de Geest ingeeft) te zingen (Ef 5:19 en Col 3:16). Dat er kerken zijn waar álleen Psalmen worden gezongen vind ik dan ook moeilijk te begrijpen. Je mist namelijk een aantal belangrijke heilsfeiten. Dat er kerken zijn waar nagenoeg géén Psalmen worden gezongen vind ik evengoed moeilijk te begrijpen. Je mist hier de breedte en diepte die we in de Psalmen terugvinden. Het is daarom goed om Paulus advies ter harte te nemen. Maar hoe?
(Im)populaire Psalmen
Er zijn veel Psalmen die weinig problemen opleveren, en sommige zijn dan ook erg populair. Psalm 23, 121 en 139 bijvoorbeeld, hierin klinkt het vertrouwen en een veilig gevoel bij God in door. Maar bij Psalm 139 begint het gedonder al. Hoe haalt de Psalmist het in zijn hoofd om dit te zeggen (139:19-22)?
God, breng de zondaars om,
– weg uit mijn ogen, jullie die bloed vergieten –
ze spreken kwaadaardig over u,
uw vijanden misbruiken uw naam.
Zou ik niet haten wie u haten, HEER,
niet verachten wie tegen u opstaan?
Ik haat hen, zo fel als ik haten kan,
ze zijn mijn vijand geworden.
Degenen die weten Opwekking 518 kennen, gebaseerd op Psalm 139, zullen deze verzen niet terugvinden in het lied (ik schreef eerder al over). Daar ligt de focus toch vooral op de geborgenheid, het veilige gevoel bij God. Twee Psalmen eerder wordt het nog gortiger. Psalm 137 besluit de Psalmist met “Babel, weldra word je verwoest. Gelukkig hij die wraak zal nemen en jou doet wat jij ons hebt gedaan. Gelukkig hij die jouw kinderen grijpt en op de rotsen verplettert” (137:8, 9). Niet bepaalt een tekst die je nu uit volle borst op zondagochtend zult zingen, hoewel de tekst in de context te begrijpen is (ook hier schreef ik al eens over). Maar ook de minder heftige Psalmen over onrecht, zoals Psalm 9, blijken voor sommige Evangelischen moeilijk te verteren. Een poging om dit lied in mijn gemeente te laten stuitte op verzet van een paar zangers. Het was een brug (of twee) te ver.
In de minderheid
Toch is het nieuwe liedboek, dat in 2013 verscheen, voorzien van alle 150 Psalmen. Naast alle Geneefse Psalmen zijn er een groot aantal zelfs in meerdere uitvoeringen, waar geput is uit verschillende tradities (van katholiek tot evangelisch). Hierin klinkt de Calvinistische voorliefde voor de Psalmen duidelijk in door. Als evangelischer wordt, slinken de Psalmen ook en vormen ze duidelijk een minderheid. In de bundel Hemelhoog staan maar 51 Psalmen en in Opwekking vind ik er maar 45. Daarvan zijn de meest maar voor een deel op een Psalm gebaseerd. In Hemelhoog vind ik een paar (heftige) klaagpsalmen terug (6, 13, 40, 51, 57, 90, 125 en 130), in Opwekking nog minder (ook in heftigheid), en vaak maar gedeeltelijk (10 (Opw 739), 13 (Opw (778), 51 (Opw 389), 57 (Opw 656) en 91 (756)). Aan de nummering te zien is duidelijk dat dit een (goede) ontwikkeling is van de laatste jaren.
Verleerd
Matthew Jacoby zegt dat evangelische de taal van de Psalmen verleerd zijn. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ik klaagpsalmen die in Opwekking staan bijna niet tegenkom in de erediensten, behalve Psalm 51. Het is wat makkelijker om je eigen schuld te belijden dan onomwonden je boosheid naar God te uitten, laat staan wraak over anderen uit te roepen. Dat zijn denk ik dan ook de twee moeilijkste punten. Maar eerst de vraag of de Psalmen “iets van het Oude Testament” zijn.
Iets van het Oude Testament?
Een van de kenmerkende aspecten van de evangelische beweging is dat beleden wordt dat de Bijbel Gods woord is. Veel moeite wordt er dan ook gedaan om de schepping te verdedigen ten opzichte van evolutie en aan te tonen dat God nog steeds een plan heeft met Israël. De moeilijkheid zit ‘m vooral in het feit dat het volk Israël een hele rits voorschriften kreeg, waarvan de meeste Evangelischen geloven dat deze (groten)deels niet voor de gemeente gelden. Het Nieuwe Testament geeft daarin nieuwe inzichten op basis van Jezus’ menswording, dood en opstanding. Hij heeft de wet volbracht. Niettemin is het de intentie om ook het OT serieus te nemen, ook al kunnen we niet alles direct op ons toepassen. Ik zie niet in waarom hiervoor een uitzondering gemaakt zou moeten voor de (moeilijke) Psalmen. Het vraagt denk ik wel om een goede uitleg, waarin we Jezus’ menswording, dood en opstanding als hermeutische bril moeten toepassen. Daarbij verwoorden de Psalmen veel gevoelens die we nog steeds (kunnen) ervaren, en ook nog steeds relevant zijn om te uitten.
Boos op God
Mag je boos zijn op God? En zo ja, is dat een emotie die je als gemeente gezamenlijk kunt bezingen? Ik geloof dat er niets mis mee is om boos te zijn op God. De Psalmen gaan ons hierin voor en verwoorden dit soms op rauwe wijze. Ik denk dat we dit vaak niet beter kunnen verwoorden dan het hier al staat. Ik zie het als een erkenning van God dat we óók deze gevoelens hebben. Het gaat er namelijk niet om of onze boosheid terecht is – meestal besluit de Psalmist met te zeggen nog steeds op God te vertrouwen. We hebben die gevoelens, en waar is het veiliger dan dit bij God neer te leggen? Hij kent ons toch door en door? Zou Hij niet weten wat we voelen? Dat het oplucht om dit te kunnen hielp de Psalmisten blijkbaar, want ze konden weer hun vertrouwen op God benoemen. Dat is denk ik ook de sleutel: als het niet oplucht en de boosheid blijft en wordt bitterheid, heb je een pastorale uitdaging en denk ik dat je daar niet alleen uitkomt.
Wraak op vijanden
Hoe kunnen we zeggen onze vijanden te haten, als Jezus oproept om onze vijanden lief te hebben? Er zijn een paar mogelijke oplossingen. Een mogelijkheid is om de vijanden te vergeestelijken: het zijn je zonden, verleidingen. De zonde mag je immers wel haten. Je zou ook kunnen zeggen dat je niet je vijanden haat, maar de zondige dingen die je vijanden doen. Interessant is het volgende inzicht vanuit Openbaring 6:9-11, die doet denken aan de wraakpsalmen:
Toen het lam het vijfde zegel verbrak, zag ik aan de voet van het altaar de zielen van al degenen die geslacht waren omdat ze over God hadden gesproken en vanwege hun getuigenis. Ze riepen luid: ‘O heilige en betrouwbare Heer, wanneer zult u de mensen die op aarde leven eindelijk straffen en ons bloed op hen wreken?’ Ieder van hen kreeg witte kleren. Verder werd hun gezegd nog een korte tijd geduld te hebben, totdat ook de andere dienaren, hun broeders en zusters die net als zij zouden worden gedood, zich bij hen gevoegd zouden hebben.
Dit is het Nieuwe Testament. Waarom keren de martelaren hun wang niet toe? Of hebben ze dat eigenlijk al gedaan, ze zijn immers vanwege hun getuigenis “geslacht”? En waarom worden ze niet terechtgewezen voor hun roep om wraak? Dat God “wreekt” blijkt wel uit het vervolg. Aardbevingen, zonsverduistering, engelen die vernietiging brengen… het is geen vrolijk schouwspel. De boodschap is wel duidelijk: degenen die het Lam niet volgen, die de volgelingen van het Lam vermoordt hebben, zij zullen aan dit oordeel vallen. Ik denk dat meesten van ons bij onrecht de behoefte hebben aan rechtvaardigheid, zeker als zij zelf het slachtoffer zijn. Niettemin denk ik dat we goed moet nadenken of en hoe we deze roep om rechtvaardigheid in de gemeente door laten klinken. Hoe denken we aan onze zusters en broeders die vervolgd worden, kunnen we met hen “mee lijden”? Met hen uitroepen voor gerechtigheid? Misschien zijn sommige Psalmen te heftig, maar zijn er wel andere manieren om het te verwoorden. Besef ook dat in de Psalmen (en in Openbaring 6) het oordeel aan God wordt overgelaten.
Samen of alleen?
Dan nog de gedachte dat je bepaalde emoties niet in de gemeente kan uitten. Immers, niet iedereen is boos of verdrietig. Maar geldt dat niet evengoed andersom? Niet iedereen is vrolijk. Ik denk dat het goed is al iedereen aan bod komt. Het helpt niet als er over je gevoelens heen “gewalst” wordt met een lachende stoomwals. Er mag wat mij betreft best ruimte gecreëerd worden voor die kant van het leven. Psalmen als Psalm 13 of 130 passen hier heel goed bij. Ik denk wel dat je het goed moet inbedden. Lukraak een treurig lied zingen is nogal wat. En ik denk dat je, net als de Psalmen, uit moet komen in het vertrouwen bij God, samen met de gemeente God prijzen voor Zijn daden. Het is ook heilzaam om liederen “over” God te zingen, waar het niet zozeer om een vrolijk of minder vrolijk gevoel gaat. Een lied als “U bent heilig” kun je zingen als je vrolijk bent, maar ik denk evengoed als je uit de diepte roept.
Alles?
Ik denk dat in de juiste context je nog steeds veel Psalmen zou moeten kunnen zingen. Ze zijn nog steeds relevant. Ik denk ook dat sommige heftige Psalmen in een mildere variant terug kunnen komen, waarbij de essentie nog wel duidelijk is, maar de woorden passen bij de beleving van de gemeenteleden. Dan nog denk ik dat er Psalmen zijn die een brug te ver zijn: Psalm 88 (Gek genoeg, getuige het opschrift, wel bedoeld voor de tempel) of 137 zijn echt hele pittige Psalmen. Mooi, maar ook donker. Dan kun je misschien beter Psalm 13 of 130 nemen. De Psalmen zijn nog steeds iets voor nu, je kunt ze niet aan de kant schuiven. Of alle Psalmen kunnen is een kwestie van goed overwegen wat past bij de dienst, hoe het ingebed is tussen andere liederen en wat de gemeente gewend is.
Gloria en Kyrie 