Kan God het lijden in ons leven gebruiken?

Heeft het lijden zin? Kan God het lijden gebruiken? Naar aanleiding van mijn vorige stuk over “Een theologie van genezing heeft een theologie van lijden nodig” reageerde iemand met deze opmerking: “Wat ik nog mis is hoe God – juist – het lijden kan gebruiken in ons leven, maar dan wordt de blog misschien te lang. Vaak zien we dit ook pas achteraf.” Een goede vraag. Bij voorbaat kan ik al zeggen dat ik niet ‘het’ antwoord op deze vraag. Uit ervaring en de Bijbel denk ik er wel iets over te kunnen zeggen. Het is een wat langer stuk geworden, maar dat had dit onderwerp nodig.

…maar God heeft dat ten goede gekeerd

Hoewel ik vind dat ik het best goed heb in Nederland, heb ik best wat meegemaakt. Dat zou ik niet gelijk willen stellen aan vervolging, misbruik of een ernstige ziekte, maar het zijn niet de dingen waar ik graag aan terugdenk. Ik vind het lastig om daar altijd een goede reden voor te vinden. Maar soms waren er wel dingen waardoor ik het volhield. In de periode dat ik in scheiding lag, had ik een Bijbeltekst die me perspectief gaf: “Jullie hadden kwaad tegen mij in de zin, maar God heeft dat ten goede gekeerd, om te bewerken wat er nu gebeurt: dat een groot volk in leven blijft.” (Gn 50:20)

Mijn situatie was beduidend anders dan die van Jozef, en het doel van Jozefs ellende werd ook duidelijk en is essentieel in de geschiedenis van Israël. Maar de gedachte dat God slechte dingen ten goed kan laten keren vond ik bemoedigend. Nu was de situatie niet ten goede gekeerd op de manier die ik hoopte. De scheiding ging door. Maar ik heb ook een nieuwe vrouw leren kennen en nog twee mooie kinderen erbij. Het is een situatie waarin ik nog steeds aan de gebrokenheid wordt herinnerd doordat ik mijn oudste kinderen niet altijd bij me heb.

Wat kan zij er nu aan doen?

Maar ook met mijn jongste kinderen is het niet makkelijk geweest. Mijn vrouw heeft er al uitgebreid over geschreven (God geneest niet altijd), dus ga ik hier niet al te diep op in. Waar ik voor mijzelf destijds de gebroken nachten het lastigst vond (Marijke haar nachtrust is helaas nog steeds verstoord), kan ik daar nog wel een soort van acceptatie in vinden. Op de een of andere manier kom je in een soort overlevingsstand. Maar of ik nu met vreugde terugdenk aan de keren dat ik een lamme arm kreeg van het in slaap wiegen?

Wat ik écht lastig vind te begrijpen is waarom een kleine baby het slachtoffer is. Wat kan zij er nu aan doen? Met voorzichtige hoop was met de oudsten de ziekenzalving toegepast zoals Jakobus beschrijft. Maar genezing is blijkbaar niet voor dit kleintje weggelegd. Ik had geen specifiek Bijbeltekst die me er doorheen hielp. Wel had ik veel aan de klaagpsalmen. Je mag blijkbaar klagen, zelfs boos zijn op God. Hij weet toch al wat je denkt. En juist zo blijf je in gesprek met God en gek genoeg heb ik mijn vertrouwen in Hem nooit verloren.

De gebrokenheid van de wereld

Heeft God dit soort situaties zo bedoeld? Of is dit een situatie als gevolg van de gebrokenheid van de wereld? Ik neig eerder naar het laatste. Ik vind het lastig om te geloven dat God een uitgeschreven plan heeft waarin hij ook alvast beschrijft welke zonden mensen gaan doen, welke ziekte mensen krijgen, welke natuurrampen wanneer gaan gebeuren. In de Bijbel vind ik geen definitieve antwoorden. Romeinen 8:16-26 die ik in Een theologie van genezing heeft een theologie van lijden nodig al noemde komt daar misschien nog het dichtst bij in de buurt. Wat ik vooral vind is interessant en helpt mij misschien nog meer dan een kant-en-klaar antwoord. Alhoewel ik die ook wel graag zou willen als ik eerlijk ben.

…maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd

De geschiedenis van Job fascineert mij. Het bizarre begin waarin de satan blijkbaar op audiëntie kan komen bij God en een soort van weddenschap aangaat. Job weet daar helemaal niets van. En dan de vrienden van Job. Ze beginnen goed, door gewoon er te zijn voor hem. Maar dan begint de discussie. Job houdt vast aan zijn onschuld, de vrienden gaan voor de zwart-wit benadering. De vrienden spreken niet altijd onwaarheid, je kunt dit soort gedachten ook vinden in Spreuken of wijsheidspsalmen, maar passen dit te rigoureus toe. Job gaat het gesprek aan met God. Hij gaat daarin ver, niks geen vrome praat: “Bij de levende God die me mijn recht onthoudt, bij de Almachtige die mijn leven vergalt.” (Job 27:2, WV2012).

Als God op het toneel komt gebeurt er iets bijzonders. God geeft geen antwoord op de vraag. Geen verantwoording over de weddenschap, daar wordt helemaal niet meer over gesproken in het boek. God laat Job zijn grootheid zijn. Hoe Hij alles geschapen heeft, beschrijft zijn macht. Blijkbaar is dat voldoende voor Job. Hij herroept alles wat hij gezegd heeft: “Eerder had ik slechts over u gehoord, maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd.” (42:5). God wijst Jobs vrienden terecht: “Ik ben in woede ontstoken tegen jou en je twee vrienden, omdat jullie niet juist over mij hebben gesproken, zoals mijn dienaar Job.” (42:7b). Blijkbaar kon Job zeggen wat hij gezegd heeft.

waarom…?

Iets anders wat me opvalt in klaagpsalmen is de waarom-vraag. Laat deze teksten eens op je inwerken:

• Waarom, HEER, bent u zo ver en verbergt u zich in tijden van nood? (Ps 10:1)
• Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten? U blijft ver weg en redt mij niet, ook al schreeuw ik het uit. (Ps 22:2)
• Tot God, mijn rots, wil ik zeggen: ‘Waarom vergeet u mij, waarom ga ik gehuld in het zwart, door de vijand geplaagd?’ (Ps 42:10)
• U bent toch mijn God, mijn toevlucht, waarom wijst u mij af, waarom ga ik gehuld in het zwart, door de vijand geplaagd? (Ps 43:2)
• Word wakker, Heer, waarom slaapt u? Ontwaak! Verstoot ons niet voor eeuwig. Waarom verbergt u uw gelaat, waarom vergeet u onze ellende, onze nood? (Ps 44:24, 25)
• Waarom, God, hebt u ons voor altijd verstoten, brandt uw woede tegen de schapen die u hoedt? […] Waarom houdt uw hand zich in bedwang? Hef uw machtige hand en sla toe,
   (Ps 74:1, 11)
• Waarom, HEER, verstoot u mij en verbergt u voor mij uw gelaat? (Ps 88:15)

Nu wil ik deze teksten niet uit hun context rukken, maar vooral laten zien dát deze vraag gesteld kan en mag worden. Laten we eens verderop in deze Psalmen kijken:

• Toch ziet u de pijn en het verdriet, u merkt het op en weegt het in uw hand. Op u vertrouwen weerloze mensen, de wezen, u komt hun te hulp. (Ps 10:14, net als de volgende verzen)
• U geeft mij antwoord. (Ps 22:22b)
• Wat ben je bedroefd, mijn ziel, en onrustig in mij. Vestig je hoop op God, eens zal ik hem weer loven, mijn God die mij ziet en redt. (Ps 42:12 én 43:5)
• Sta op, kom ons te hulp, verlos ons, omwille van uw trouw. (Ps 44:27)
• God, mijn koning van oudsher, die verlossing brengt in het hart van het land! (Ps 74:12)

Een aantal dingen vallen op. De Psalmisten blijven vertrouwen op God. Soms voorzichtig, en soms komt er toch nog een “maar” achteraan. Daarnaast: echte antwoorden komen niet. Het lijkt er op dat het niet alleen om het antwoord gaat, maar de relatie met God. Ondanks alles blijven ze aan Hem vasthouden. En als je goed hebt opgelet ontbreekt een Psalm. In Psalm 88 is het een en al ellende. Maar ook hier is de relatie er en klinkt zelfs iets van vertrouwen door. De Psalmist spreekt God namelijk in vers 2 als “mijn redder”.

Groter dan dit alles

Wat haal ik hier uit? Het antwoord is blijkbaar niet van belang, of tenminste niet belangrijkste. God is van belang. Vertrouw op Hem, tegen beter weten in soms, blijf in relatie met Hem. Besef hoe klein je bent. Als ik op een heldere nacht naar de paar sterren kijk die in ons lichtvervuilde land te zien zijn, besef ik hoe ongelofelijk klein ik ben. Dat God groter dan dit alles is bijna niet voor te stellen, maar geeft me wel moed. Als Hij zo’n universum kan maken, als Hij zich bekommert om mensen die in verhouding tot dat universum nog kleiner zijn dan een stofje, dan blijf ik aan Hem vasthouden. En kan ik in de relatie ook “waarom” vragen. Dan kan ik met Jozef hopen dat Hij alles ten goede zal keren, en met Paulus uitzien naar het moment dat de schepping niet meer zucht. En het ultieme lijden, dat is door Jezus gedragen (hier kom ik nog op terug n.a.v. Psalm 22). Over een goed fundament voor vertrouwen gesproken…

Lev heeft dit mooi onder woorden gebracht in het lied Tot het licht wordt. Een zin als deze gaat door merg en been: 

Ik heb Uw beloften al zo vaak gelezen.
Ik heb zo vaak gehoord dat U geneest.

Het zijn prachtige verhalen,
maar blijkbaar niet over mij.