Blijft er na de emotie van een opwekkingslied niets meer over?

Het artikel Invloed opwekkingsliederen op reformatorische kerken groot schrijft over kritische geluiden op een avond met als thema ‘Wat is goede muziek?’ Ds. J. M. D. de Heer bekritiseert de in zijn ogen emotionele kant van de muziek. Hij ziet dat invloed van Opwekking steeds groter wordt in reformatorische kerken en heeft hier moeite mee. Een van de panelleden adviseert uit een gemeente te gaan waar opwekkingsliederen worden gezongen. Is de kritiek terecht? Spoiler: nee, maar ten dele. Hieronder leg ik uit waarom.

Het probleem

Ds. De Heer lijkt met lede ogen de intrede van opwekkingsliederen te zien. “De belangrijkste oorzaak voor de „brede ingang” van opwekkingsmuziek ziet ds. De Heer liggen in de aansluiting van de liederen bij de beleving van mensen.”, aldus het artikel. De Heer zegt hierover: “Het leven is best ingewikkeld, mensen voelen zich vaak onbegrepen en eenzaam en zoeken naar troost. Dat biedt opwekkingsmuziek: een warme deken om je heen, een gevoel van eigenwaarde. Ik ben niet tegen gevoel, maar wantrouw het wel. Als de emoties die je bij een lied ervaart weg zijn, wat blijft er dan over? Blijft dan het Woord over?” Volgens hem botsen de teksten van opwekkingsliederen met “de prediking van Wet en Evangelie, van schuld en genade, van Adam en Christus”.

Vermijden

De invloed van opwekking lijkt te vermeden moeten worden, blijkt uit antwoorden op vragen uit het publiek. Op de vraag “Moet je weg uit een gemeente waar opwekkingsmuziek gezongen wordt” antwoordt Lean Macleane, “kenner van popmuziek”: “Dat zou ik zeker doen. Als je kinderen gedoopt zijn, heb je de plicht om hen daar te brengen waar het Evangelie recht verkondigd wordt.”. Op de respons dat kinderen opwekkingsliederen aanleren op reformatorische scholen antwoordt Ds. De Heer: „Ga naar de school toe met je bezwaren. Niet op hoge poten, maar vanuit zorg in het hart. We hebben een verantwoordelijkheid voor onze scholen.”

Opwekkingsliederen spelen te veel in op emotie

Volgens de criticasters spelen de opwekkingsliederen te veel in op emotie. Deels ben ik dat met hen eens. Hoe de liederen zijn geschreven heeft invloed op je gevoel, soms zal dat bewust zijn gedaan, vaker onbewust denk ik. Maar muziek speelt per definitie in op je gevoel, ook muziek waarbij de focus sterker lijkt te liggen op de tekst. De reden dat het bij opwekkingsliederen problematisch gevonden wordt is dat inhoud weinig tegenwicht biedt tegen dat inspelen op gevoel. Het versterkt het eerder. Hoewel ik het daarmee eens ben, lijkt me dit juist de kracht van opwekkingsliederen. Waar Geneefse Psalmen en de gezangen als te verstandelijk werden ervaren, zijn opwekkingsliederen hier een logische reactie op. Overigens kun je je afvragen of dit onderscheid helemaal terecht is: ik denk dat mensen die opgegroeid zijn met psalmen en gezangen en hier een nauwe band mee hebben óók emotie voelen. Andersom zijn er ook opwekkingsliederen waarbij er sterke teksten zijn (ik denk dan juist aan liederen van bijvoorbeeld Sela of Graham Kendrick).

Inhoudelijk zijn er theologische bezwaren

De theologische bezwaren die genoemd worden, lijken sterk gekleurd vanuit reformatorische theologie. Dat is logisch, gezien de achtergrond van deze avond. Dat komt denk ik het sterkst tot uiting in de volgende reactie: “Macleane wees op het gebruik van „bezittelijke voornaamwoorden in opwekkingsliederen. Er wordt gesproken over „Zijn bloed dat ons schoon wast.” De liederen gaan er vanzelfsprekend van uit dat jij daar ook deel aan hebt.”” In de reformatorische beweging is een grote voorzichtigheid in het te snel toe-eigenen van het heil. Maar dat is m.i. ook juiste de zwakte van deze theologie, wat je ziet in de avondmaalspraktijk. Bijna niemand durft aan te gaan. Ik vraag me af in hoeverre dat in lijn met het evangelie is. Niettemin denk ik dat er theologisch wel het e.e.a. te zeggen is over opwekking, maar dan moet wel in acht worden genomen dat opwekking een verzameling is. Je vindt er zowel Sela, m.i. toch wel degelijke theologische liederen, als Hillsong, waarbij de focus veel sterker op de beleving ligt. Het citaat van Andries Knevel, “Opwekkingsliederen hebben meer invloed in de kerk gehad dan alle theologen bij elkaar”, lijkt me ook terecht. Dat lossen we niet op door deze liederen uit te bannen, maar juist goed na te denken hoe we verschillende soorten liederen elkaar kunnen laten aanvullen. Want ik ben er van overtuigd dat er zowel aandacht moet zijn voor de beleving, het gevoel, als de doordenking, de verstandelijke kant. Beide vullen elkaar aan.

De liederen moeten vermeden worden

Ik schrok ook wel een beetje van de waarschuwing om een kerk te verlaten waar opwekkingsliederen worden gezongen. Nu kom ik uit de evangelische beweging, dus ik weet haast niet beter. Maar hoe ik ook soms moeite heb met sommige liederen, en hoe ik ook verlang naar meer liederen met diepgang, ik geloof niet dat de oplossing er in zit om dan maar weg te gaan. Ik zie juist bij Opwekking een beweging waarin geprobeerd wordt die balans te vinden. Ik zou de balans anders uit laten, vallen, maar ik zie een oprechte inzet om een zo goed mogelijke selectie te maken. Daar is veel over te zeggen, en in de komende selectie van liederen had ik andere keuzes gemaakt. Opwekking heeft m.i. dan ook een zware verantwoordelijkheid, zeker gezien het feit dat de liederen steeds breder worden gezongen. Ik pleit nog steeds voor een Opwekking 2.0, een van mijn eerste blogposts, en voor minder vaak aanvullingen. Maar vermijden? Nee, laten we sterke kanten gebruiken en de zwakke kanten aanvullen met andere liederen.

Blijft er echt niets over na de emotie?

Ds. De Heer twijfelt of er nog niets overblijft na de emotie. Dat zal verschillen per lied. Ik denk dat er liederen zijn waar zo weinig echte inhoud in zit dat je in een soort ‘rush’ komt, maar inhoudelijk weinig tot je neemt. Als je te veel van dat soort liederen zingt, kun je daarna in een leegte vervallen. Dat is een terecht valkuil. Ik deel de mening dat de Psalmen juist een goede ‘remedie’ hier tegen zijn. Inhoudelijk worden alle aspecten van het geloof bezongen. Als je alle soorten psalmen – dus ook de klaagpsalmen – langs laat komen, heb je al een gezond ‘menu’ aan liederen. Dat hoeft echt niet in plaats van opwekkingsliederen – er staan trouwens ook wel een aantal psalmen in – maar ik denk dat beide elkaar aanvullen. Als zangleiders en voorgangers die de liederen uitkiezen zich daar van bewust zijn (en bij voorkeur ook in laten trainen) komen we al een heel eind. Met mijn pagina over hedendaagse psalmen bied ik een hulpmiddel om deze psalmen in hedendaagse uitvoeringen te vinden.