De pastorale kant van muziek in de eredienst

Pastoraat en muziek worden niet altijd direct met elkaar geassocieerd met elkaar, toch is er een nauwere relatie dan je misschien denkt. Muziek is namelijk een uitermate krachtig medium dat kan helpen emoties een plek te geven. Soms zit dan in woorden, soms in de muziek, vaak in de combinatie van deze twee.

Muzikale pastor

De muzikale pastor bij uitstek is David: hij was herder (pastor betekent herder) en muzikant. In veel van zijn liederen, te vinden in de Psalmen, zijn pastorale elementen te vinden. Daarmee bedoel: pastoraat is geestelijke verzorging, het helen van de ziel. David heeft veel meegemaakt, wat ook zijn ziel niet onberoerd heeft gelaten. Ik denk dat het opschrijven en zingen van deze situaties hem heeft geholpen te helen, en daardoor ook vele anderen die geestelijke nood hebben gehad.

Gevoel

Toen ik net tot geloof kwam, kwam ik in een evangelische kerk, waar we vooral uit de bundel Opwekking zongen. De kracht van opwekkingsliederen zit ‘m vaak in de persoonlijke insteek, waarbij de muziek vaak ook emoties oproept. In de beginperiode moest ik dan ook regelmatig huilen bij een lied. Ik kon vaak niet zo goed aanwijzen waar dat nu precies in zat, maar in elk geval werd ik geraakt. De muziek paste bij de fase waar ik in zat, en ik denk dat deze liederen nog steeds waardevol zijn, ook al hebben ze niet hetzelfde effect op mij.

Steviger kost

Na een aantal maanden ebde dit weg, en ik begon juist iets te missen in de liedjes die me eerst zo raakten. Ik leerde de Psalmen beter kennen, en besefte dat daar in zat wat ik miste. Toen ik door moeilijke perioden heen ging, bleven de emoties die opwekkingsliederen bij me opriepen aan de oppervlakte. Er werd te snel naar de oplossing gegaan, maar ik wilde (onbewust vaak) ook stil staan bij de pijn, het verdriet. De schrijver van de Hebreeënbrief verwoordt wat ik bedoel, ik wilde geen melk, maar steviger kost:

Hierover valt nog veel te zeggen, maar het is moeilijk aan u uit te leggen, omdat u traag van begrip bent geworden. Werkelijk, u had toch inmiddels allemaal leraar moeten zijn! In plaats daarvan hebt u er zelf een nodig om u opnieuw de grondslagen van het woord van God bij te brengen; het is met u zover gekomen dat u weer aangewezen bent op melk in plaats van op vast voedsel. Wie melk drinkt is nog een klein ​kind​ en heeft geen weet van de draagwijdte van de verkondigde ​gerechtigheid. Vast voedsel is voor volwassenen; hun zintuigen zijn door ervaring geoefend en zij zijn in staat onderscheid te maken tussen goed en kwaad. (Hb 5:11-14)

Erkenning

David begreep iets belangrijks: om te kunnen helen, moet je ook kunnen benoemen wat de pijn is. Als je naar de dokter gaat, kan hij je pas helpen als hij weet wat er loos is. Soms kun je het niet benoemen, en kom je niet verder dan het uitschreeuwen van de pijn, soms wel. Juist de Psalmen helpen ons bij het uitschreeuwen en benoemen van de pijn. Ik had erkenning nodig, en die vond ik niet in liederen die deze stap oversloegen.

Eerste hulp in de eredienst

In sommige evangelische kerken worden kringen gezien als een soort eerste post voor pastoraat. Ik denk zeker dat kringen een belangrijke rol hierin kunnen vervullen, maar ik denk dat er nog een stap eerder is: de eredienst. Vaak gebeurt dit ook: er is tijdens en vaak ook na de dienst gebed, ziekten worden benoemd, etc. etc. De rol van muziek wordt misschien nog wat onderschat, of misschien niet bewust in elk geval. Dan lijkt de focus meer op de oplossing (zingen dat alles goed is) dan het proces te liggen.

Alle fasen in één dienst

Hoewel ik overtuigd ben dat de eredienst in eerste instantie bedoeld is om God de eer te geven, geloof ik ook dit niet zonder ons kan. Als wij naar God toe komen, komen we niet neutraal. We komen met heel ons zijn, alles wat er in ons leven speelt, goed en slechte dingen. Daarom is het belangrijk om het principe van “gloria” en “kyrie” vast te houden:

• Met het “kyrie” vragen we om ontferming. We bidden voor onze eigen en andermans noden, dat mag meer zijn dan een kort gebed voor de zieken na de mededelingen. We zouden het wel wat meer mogen uitschreeuwen, met elkaar, zoals bijvoorbeeld Psalm 13 en 130 ons helpen doen. Niet alleen waar wij zelf mee zitten, maar ook waar we zelf schuldig aan zijn, zoals Psalm 51.
• Met het “gloria” stappen we over onze eigen situatie heen, focussen we op God. De God die ons uit onze situatie tilt door heel concreet in onze situatie te komen als vleesgeworden Woord. De God die daarvoor alle eer en glorie verdient.

Als we dit vertalen naar de eredienst, dan geloof ik dat er ruimte moet zijn voor de liederen die mij zo raakten toen ik net tot geloof kwam, voor liederen die (soms op rauwe manier) verwoorden wat we voelen en liederen die onze focus volledig op God leggen: wie Hij is en wat Hij heeft gedaan. Juist de liederen die de pijn en het verdriet verwoorden mis ik. Ik denk dat we daarmee een pastorale blunder maken, het is immers zo helend als dit onder woorden gebracht samen met je broers en zussen voor God.