Al een tijdje schreef ik wat in ‘geraakt door een lied’ over het nummer Wichita Lineman. Ondanks dat het een grote hit was destijds, is het niet echt een standaard popliedje. Dat zit ‘m zowel in de structuur (2 coupletten, solo, 1/2 couplet en orkestraal uitro) als in de akkoorden en melodie. De schrijver dacht dan ook niet dat het zou worden opgenomen (het was nog niet af), laat staan een hit worden.
Er is iets magisch aan het lied, en dat zit ‘m volgens mij hierin: de toonsoort is F, maar alleen in de intro wordt een F akkoord gespeeld (om precies te zijn een Fmaj7). Doordat het lied nooit terugkomt in de grondsoort blijft er een bepaald soort spanning inzitten, die nog versterkt wordt doordat er uitstapjes uit de toonladder worden genomen. Er komt nog steeds een F akkoord in voor, maar nooit met een F in de bas. Je kunt overigens evengoed beargumenteren dat het lied in D is, omdat de spanning daar naar toe lijkt op te bouwen. In de bladmuziek op musicnotes.com staat het ook in D (2 kruizen) (ps: ik volg die bladmuziek niet!)
Intro: Fmaj7 – Gm/F – Fmaj7 – C11
Het intro begint met een Fmaj7 en een Gm(7)/F (soms staat er ook C11, maar ik hoor een F in de bas). Hier is de sfeer ontspannen. Een vrolijk basloopje begint en violen maken dat het wat onbezorgd klinkt. De vierde maat eindigt in een C11.
1e helft couplet: Bbmaj7 – Fmaj7/A – C11 – Dm7 – Am7 – Gsus4 – G – D – Dsus4 – D
Het couplet in een opmaat voor de Bbmaj7 op het C11 akkoord en heeft een interessante akkoordenpatroon. Tot de Am7 zijn het allemaal akkoord in de toonsoort F. Doordat het allemaal 7 of 11 akkoorden zijn klinkt het allemaal rijker. De G “hoort” niet in de toonladder, maar door te beginnen met een Gsus4 is er een soepele transitie (je neemt twee tonen uit het vorige akkoord mee) naar de G. Vanuit de G is de overgang naar D ook logisch. Maar ondertussen ben je wel van F naar D gegaan. Als je beseft dat F = Dmin is het nog interessanter, dan heb je eigenlijk iets wat een picardische terts wordt genoemd (een mineur lied wordt in het majeur akkoord van de tonica geëindigd).
2e helft couplet: Cadd9 – G/B – Gm/Bb – D/A – A7sus4
In het tweede deel van het couplet zit een chromatische basloop naar beneden, wat vaak garant staat voor een dramatisch effect. Dat is hier zeker. De hogere tonen blijven gelijk (D en G) terwijl afgedaald wordt van C, B, Bb naar A. Inmiddels zijn we nog verder verwijderd van de grondsoort. En dat is een geweldige metafoor: want ook in de tekst is er dat gevoel van ‘verder van huis zijn’. Dit is echt een mooi voorbeeld hoe tekst en muziek elkaar versterken.
Tussenspel: Bbmaj7 – Cadd9 – Bbmaj7 – C11
Het tussenspel zorgt dat je weer teruggetrokken wordt naar de tonica, maar toch niet helemaal. Onder de akkoordenwisseling zit een reperterend, morsecode-achtig ritme, waarbij een D toon wordt gespeeld. Met de C11 kom je weer terug in het couplet.
Solo: Bbmaj7 – Fmaj7/A – C11 – Dm7 – Am7 – Gsus4 – G – D – Dsus4 – D
De solo wordt gespeeld over de 1e helft van het couplet. Als je goed luistert hoor je dat dit niet in de normale gitaarstemming gespeeld kan zijn. Er zitten namelijk een paar lage tonen in (C en D) die je niet hebt in de normale stemming. Mijn eerste gedachte was dat het in een lager gestemde gitaar is gespeeld (bijv. een hele toon lager + drop C, dus: CGCFAD). Maar na wat onderzoek blijkt het op een 6 snarige bas te zijn gespeeld (zie dit artikel). Zelf heb ik ‘m zowel in een lagere stemming (CGCFAD) als op een 7 snarige gitaar gespeeld (daarbij is in normale stemming de B de laagste toon). In transcripties op internet staat het soms ook een octaaf hoger uitgeschreven.
Uitro: Bbmaj7 – Cadd9
Na de solo wordt de 2e helft van het laatste couplet herhaalt. Het einde is een herhaling van een Bbmaj7 – Cadd9 tot fade out. Door de orkestratie en de drums zit hier meer drive in, maar het blijft onopgelost. Overigens is volgens mij de ‘oplossing’ niet een F maar een D akkoord, een soort van geïnverteerde picardische terts (ik vind ‘m wel mooi gevonden). Op live opnames is dat trouwens ook zo, uitfaden is wat lastiger live, dus is gekozen voor het oplossen. Ik prefereer wel de fade out omdat de spanning blijft en het wat heimwee-achtige gevoel blijft.
Gloria en Kyrie 