Altijd al een kerk willen kopen? Volgens een artikel van Nieuwsuur komen er tot 2030 naar verwachting zo’n 1000 kerkgebouwen leeg te staan. Het aantal kerkgangers blijft dalen, de grote gebouwen zijn niet langer te handhaven. Goed nieuws als je altijd al in een kerkgebouw hebt willen wonen. Niet zo goed nieuws voor de kerk. Maar, zullen sommige zeggen, de evangelische beweging groeit toch? Maar gaan eigentijdse of hippe kerkdiensten de kerk redden?
Kerkverlating
Eeuwenlang was de kerk een gegeven in het westen. Praktisch elk dorp had een kerk en bijna iedereen was, in elk geval in naam, christen. Die situatie is inmiddels drastisch veranderd. Het aantal leden van de grote kerken daalt jaar op jaar. Grote dure kerkgebouwen raken in onbruik, worden gesloopt of krijgen een nieuwe bestemming. Daar staat tegenover dat er kerken zijn die groeien, met name in de evangelische beweging.
Megakerk
Formules als die van Willow Creek met eigentijdse diensten lijken succesvol. Gemeentes met een paar duizend leden maken indruk. Tijdens mijn onderzoek naar megakerken in Nederland zag ik dat een groot deel van de groei kwam doordat mensen vanuit andere kerken overstapten. Vriendschapsevangelisatie (bekenden nemen bekenden mee) speelt hierin ook een rol. Het feit dat de diensten laagdrempeliger zijn helpt hierbij. De meeste van deze kerken zitten in gebieden die van oudsher protestant waren, waardoor de grond al vruchtbaarder was.
Groei
Maar hoe lang blijft deze groei doorzetten? Volgens onderzoekers aan het Radboud stokt deze groei. Onderzoeker Vermeer zegt hierover: ‘De kweekvijver van toekomstige evangelische christenen droogt op, omdat het aantal christenen in de traditionele middenorthodoxie sterk vermindert. „Gezien de doorwerking van de secularisatie in Nederland zal het voor veel gemeenten een uitdaging worden om het ledental op het huidige niveau te houden.”’
Aansluiting
Ik ben niet anti-Megakerk, of tegen Megakerken in de Biblebelt. Het idee dat door diensten laagdrempelig en aantrekkelijk worden gemaakt om in te spelen op een bepaalde doelgroep is niet verkeerd. Ik vermoed dat een groep mensen die anders afgehaakt was, hierdoor bij de kerk is gebleven. Maar ik denk dat deze aanpak in het katholieke zuiden niet zo succesvol zal zijn, daar zijn immers geen “christenen in de traditionele middenorthodoxie”. Een kerkdienst die aansluit bij de huidige tijd, wat veel kleinere evangelische gemeente doen, is denk ik niet voldoende. Een deel van het probleem zit ‘m denk ik in de kijk op de eredienst
Evangelisatiedienst
Ergens lijkt het idee te zijn ontstaan dat als je de zondagse eredienst aantrekkelijk genoeg maakt, je hiermee beter aansluit bij potentiële nieuwe leden. Eigentijdse muziek, drama, filmpjes doen dan hun intrede. Evangelisatiecampagne naar de zondagochtend gebracht. In Willow Creek werd door de weeks een dienst voor leden gehouden, naast de zondagse dienst die geschikt was voor buitenstaanders. De eeuwenlange traditie om op zondagochtend God te eren lijkt te zijn omgedraaid (hoewel er natuurlijk wel wat te zeggen is of je de eredienst persé op een bepaalde dag moet houden). Dat is misschien niet zo erg, maar wel de valkuil dat het eerder gaat om mensen aan te trekken in plaats van God te eren.
Liturgie
Afgelopen zaterdag stond een boeiend interview in het ND met Nadia Bolz-Weber. Zij begon na het volgen van een seminarie als getatoeëerde voormalig stand-up comedian en verslaafde in 2008 de gemeente House for All Sinners and Saints binnen de Lutherse Kerk in de VS. De gemeente trok geen “standaard” mensen aan, maar eerder de buitenbeentjes. Je zou denken: dat is vast een hippe kerk, maar nee: ze vond juist houvast in de eeuwenoude liturgie. Ze zegt:
Hier in de Verenigde Staten hebben we veel evangelische kerken die een show geven met lichten en een band; het verschilt maar weinig van een slecht rockconcert. Dan komt er een jonge, hippe, charismatische gast op het podium die een preek geeft van 40 minuten en bam, dat is de kerk. Sommige mensen vinden dan aantrekkelijk. Maar waarom ik juist vasthoud aan de oude liturgie, is omdat ze door de eeuwen heen gepolijst is door generaties gelovigen die de gebeden gezegd hebben. Het troost me dat de liturgie haar eigen integriteit heeft. Zelfs als die van mij ver te zoeken is, is er integriteit in de liturgie. Ik kan erop vertrouwen. Het is een soort skelet dat mensen door de generaties heen steeds iets anders hebben aangekleed, maar het skelet zelf blijft stabiel. Ik denk dat mijn gemeente geen behoefte heeft aan een rockband en 40 minuten geklets van mij over wat voor leven ze zouden moeten leiden. Dat willen ze niet, ze willen dieper graven dan dat. En er iets rijkers, diepers en betekenisvollers beschikbaar. Dat is, ironisch genoeg, de eeuwenoude liturgie van de kerk. (Nederlands Dagblad, zaterdag 25 augustus 2018 pag. 11)
Authenticiteit
Ik denk dat Bolz-Weber hier een belangrijk aspect raakt: authenticiteit. Dáár gaat het om. Een kerk een is een groep van échte mensen, mensen met échte problemen, verlangens, worstelingen, die samen op zoek zijn naar God. Dan helpt een hippe show niet. Natuurlijk: ook met rockmuziek en een hippe voorganger kan er authenticiteit zijn. Als middel heb ik geen bezwaar, maar het is een middel. Enerzijds spreekt me die vastigheid van de oude liturgie aan, je weet waar je aan toe bent, er is goed over nagedacht, er is een orde. Maar ik ben een kind van deze tijd, opgegroeid met rockmuziek en behoefte aan nieuwe impulsen. Een evangelische dienst met rockmuziek spreekt me óók aan. Waar bij een strakke liturgie het gevaar van sleur bestaat, is dat bij een eigentijdse dienst de constante zoektocht naar vernieuwing om maar relevant te blijven.
Wat dan wel?
Wat gaat de kerk dan wel redden? Echte mensen die echt geloven die eerlijk zijn over hun echt worstelingen, problemen en verlangens zoals we ze in de Psalmen tegenkomen. Geen “Shiny Happy People” bij wie alles goed is omdat Jezus alles heeft gefixed. Leg op zondagochtend (of de hele week?) niet de focus op jezelf, op hoe je anderen zo goed mogelijk “binnen kunt krijgen”. Geef de drie-ene God de eer, dat is de essentie. Als een hippe dienst daarbij helpt, doen. Als een oude liturgie daarbij helpt, doen. Maar verwacht het niet van middelen (maar gebruik ze wel op goede manier). Trouwens ook niet van mensen. Maar van de Geest die door de mensen werkt, in al hun falen.
Gloria en Kyrie 