Ik las vandaag twee artikelen op CIP die mooi bij elkaar kwamen. Theologie is onder evangelische een vies woord en Hillsong steekt veel energie in de theologie van liedjes. Zelf schreef ik ook al eens over theologie als ‘vies woord’, terwijl het juist geen ‘vies woord’ zou hoeven te zijn. Ik denk juist dat theologie, en vooral theologische doordenking, belangrijk is. Niet in het minst als het gaat om wat we zingen. Wat we zingen onthouden we vaak beter dan de preek die we horen. Maar ook onbewuster.
Wat we zingen
Ik deel de mening van Kees van der Eerden van het Evangelisch College in het artikel op CIP. Zijn insteek ligt vooral bij de leiding van de gemeente. Nu heb ik voornamelijk ervaring met gemeenten waarin de voorganger theologie heeft gestudeerd (meestal HBO niveau), en ik meen dat dit bijdraagt aan een gezonde gemeente. Maar de leiding van de gemeente is vaak (maar niet altijd) bezig met beleid op grote lijnen en bijv. onderwijs, maar minder met wat we zingen. Daarom leg ik de focus hier daarop.
Wat is theologie
Het is goed om te bepalen wat nu theologie is. Ik merk wel eens dat er direct op alleen al het woord wordt afgehaakt. Een argument dat ik dan vaak hoor is dat de theolgiestudie liberaler maakt en mensen verder van het geloof brengt. Er zijn inderdaad vrijzinnige opleidingen, maar daar kun je niet alle opleidingen op afrekenen. Een ander argument is dat het te veel om het verstand gaat, wat de Geest in de weg staat. Maar ik geloof dat we God moeten liefhebben met hart, ziel, verstand en kracht (Marcus 12:30), we mogen ons verstand dus gebruiken. En ik denk dat de Geest in ál die aspecten werkt.
Theologie is volgens mij (versimpeld) een verzamelnaam voor alle doordenking van het geloof, op basis van alle kennis en ervaring die eerder is opgedaan. Dat begint bij de Bijbel, met uiteraard een bijzondere status, en loopt via de kerkgeschiedenis tot op het heden, maar kijkt ook verder. Doordenking betekent m.i. kritisch denken – waarom staat er wat er staat, waarom kwam men tot dit of dat dogma, maar ook het toepassen (theologie komt tot uiting in de praktijk). Wat betekent dit dan voor nu? Het begint bij de vraag ‘wie is God’, en loopt door naar de vraag waarom dit voor ons relevant is en in ons leven doorwerkt.
Er is niet één theologie
Doordat die doordenking al duizenden jaren gebeurt, zijn er ook veel verschillende visies ontstaan, die soms haaks op elkaar staan. Het is begrijpelijk dat evangelischen kritisch zijn t.o.v. liberale theologie, maar het is niet fair om alle theologie daaraan gelijk te stellen. Ook evangelischen hebben een theologie, soms onuitgesproken. Soms wordt geroepen dat alleen de Bijbel wordt gebruikt, maar ondertussen worden wel degelijke latere ontwikkelingen en/of huidige cultuur geïntegreerd. Er is wel iets van ‘doordenking’ maar minder bewust en volgens mij daarom soms ook minder kritisch.
Lied en theologie
Dan het bericht over Hillsong. In eerste instantie was mijn gedachte: goed idee, in twee instantie: maar ‘welke’ theologie dan? Criticasters van deze kerk zeggen dat het een welvaartsevangelie predikt. Als dat het theologisch uitgangspunt is (bewust of onbewust), heeft dat ook effect op hoe een lied wordt beoordeeld. Nu is hier niet de plek om te beoordelen of dat ook zo is, ik wil vooral het punt maken dat het geen garantie is als een lied theologisch wordt beoordeeld. Theologie blijft dan een los begrip (toegeven, ik denk dat het ik zelf ook zo heb gebruikt!) en vraagt nadere invulling. Welke criteria worden dan gebruikt om een lied te beoordelen? Ik heb hier een aanzet voor gegeven (Drie kenmerken van een kerklied), maar het is vooral belangrijk dat uitgesproken wordt waarom een lied ‘theologisch verantwoord’ is.
Breed geaccepteerd?
Hillsong wil graag dat hun liederen breed gezongen worden (volgens hun factsheet door 50 miljoen mensen per week). Daar zit een commercieel aspect aan, de kerk heeft in 2015 in Australië 80 en internationaal 100 miljoen Australische dollars omgezet (zie hier en hier), waarvan een groot deel door de muziek verdient wordt. Enerzijds heeft Hillsong met hun pinksterachtergrond een bepaald theologische invloed, anderzijds is er denk ik meer en meer het besef dat voor acceptatie die theologische ‘goedkeuring’ nodig is. Dat vind ik overigens een nobel streven: het is goed als mensen wereldwijd dezelfde liederen kunnen zingen, en dat betekent dat sommige typische leerstellingen lastiger expliciet benoemd kunnen worden (bijv. visie op doop of eindtijd). Sela heeft met hun lied Doop dit denk ik op een goede manier aangepakt.
Doordenking
Ik ben van mening dat goede theologische doordenking van een lied belangrijk is. Dat begint denk ik al bij de liedschrijver. Hoe meer kennis deze persoon heeft, hoe makkelijker dat op een vloeiende manier verweven kan worden in de tekst. Achteraf wijzigen kan gekunsteld worden, hoewel ik denk dat als er een goede interactie is tussen schrijver en theoloog (misschien is de schrijver zélf wel theoloog) dat ondervangen kan worden. Het is denk ik ook belangrijk open te zijn over de criteria die worden gebruikt. Ik denk dan niet aan een afvinklijstje (je kunt geen volledige theologie in een lied kwijt), dat zal per lied verschillen. Beseft moet ook worden dat dit ogenschijnlijk verstandelijke werk samen zou moeten gaan met hart, ziel en kracht, en dat alles door de Geest. Met je verstand kun je misschien een goed theologisch essay schrijven, maar het zal niet geschikt zijn voor gemeentezang…
Ik kom binnenkort met een brede lijst van opleidingen en cursussen m.b.t. muziek in de gemeente. Zelf ben ik sinds dit jaar betrokken bij de Academie Muziek & Theologie.
Gloria en Kyrie 