Is muziektheorie belangrijk voor muzikanten en zangers?

Is muziektheorie belangrijk voor muzikanten en zangers? Terwijl de een zegt dat muziek vanuit je gevoel komt en is theorie niet belangrijk, benadert de ander het theoretisch. Voor beide kanten is wat te zeggen. Toch ben ik van mening dat muziektheorie wel belangrijk is voor muzikanten en zangers. Waarom? Nou ja, eigenlijk omdat het je leven als muzikant of zanger makkelijker maakt.

Learning on the job of uit een boek?

Ik ben vrij laat begonnen met muziek maken. Ik kocht op mijn 16e een goedkope elektrische gitaar, leende bladmuziekboeken bij de bibliotheek en ging aan de slag. Ik had wel wat muziektheorie op de middelbare school gehad, maar dat was het wel. Tabulatuur voor gitaar was gelukkig redelijk snel te leren. Ik leerde hands-on, veel meespelen maar ook door zelf nummers te schrijven. Op zich werkte dat voor mij wel, en langzamerhand leerde ik steeds meer theorie, met name uit bladmuziek.

Achteraf vraag ik me af of dit de meest handige aanpak was, het kost veel tijd en je leert alleen wat je tegenkomt. Ik denk dat als ik een teletijdmachine zou hebben, ik mezelf meer theorie zou laten leren. De praktijk was waardevol, je bent niet alleen maar bezig met toonladders zonder dat je concreet iets doet, maar ik miste een hoop context en snapte soms veel later waar ik nu eigenlijk mee bezig was…

Je hoeft geen conservatorium te hebben

Kennis van muziektheorie komt in gradaties. Sommige muzikanten zijn een wandelende encyclopedie en weten je zo uit te leggen wat een contrapunt is, en een ander weet net voldoende om te begrijpen in welke toon- en maatsoort een lied is. Niet iedereen hoeft evenveel kennis te hebben. Een akoestische gitarist die begeleidt kan misschien prima uit de voeten met voldoende kennis van alle akkoorden om een poplied te begeleiden en hoeft niet per se van bladmuziek te spelen. Een dirigent zal vergaande kennis nodig hebben om een heel orkest in goede banen te leiden, en lees zonder ommedraai hele partituren.

Leerproces

Een leerproces verloopt vaak van “onbewust onbekwaam” via “bewust onbekwaam”, “bewust bekwaam” naar “onbewust bekwaam”. In de eerste instantie kun je niets en ben je daar waarschijnlijk niet eens mee bezig. Hoe meer je leert, hoe bewuster je wordt van wat je aan het doen bent, en op een gegeven moment ben je echt bekwaam. Op een gegeven moment zullen dingen juist weer onbewuster gaan, je hoeft er bijna niet meer bij na te denken. Iedereen leert anders, maar ik denk dat het leerproces geholpen is met theoretische kennis. Voor de een betekent dit diep in de boeken duiken, voor de ander een korte uitleg die direct in de praktijk kan worden toegepast.

Dit zijn volgens mij belangrijkste redenen:

1. Je spreekt dezelfde taal

In veel vakgebieden is er een specifiek jargon. Als ik met programmeurs onderling praat, kijken buitenstaanders me soms wat onbegrijpelijk aan. Ook muzikanten hebben een bepaald jargon. Het is handig als je dezelfde taal spreekt. Als de zanger tegen een drummer zegt: dit is in vierkwarts, helpt het over het algemeen niet als de drummer in driekwarts speelt. Door dezelfde taal te spreken begrijp je elkaar veel beter.

2. Je begrijpt een lied makkelijker

Kennis van akkoorden, maatsoorten, nootlengtes etc. etc. helpt enorm met ‘begrijpen’ van een lied. Als je bijvoorbeeld bekend bent met de term “3-akkoorden” en dit weet toe te passen, kun je een heleboel liedjes zo meespelen. Het is mij wel eens overkomen dat ik geen bladmuziek had van een kinderlied dat we ’s zondags zouden gaan spelen. Het enige dat ik hoefde te weten was de toonsoort en even de melodie te horen, en ik kon het door goed te luisteren bijna meteen meespelen.

3. Improviseren is makkelijker

Je zou kunnen denken dat improviseren gewoon wat lukraak spelen is, maar als je niet echt een idee hebt waar je mee bezig bent, is de kans groter dat het niet echt helemaal goed klinkt. Sommigen noemen het dan ‘jazz’, maar ik vermoed dat echt jazz-muzikanten daar iets anders over denken. Voor improvisatie is het goed te weten in welke toonsoort je speelt, wat het akkoordenschema is, wat het tempo en de maatsoort is.

4. Je kunt makkelijker transponeren

Soms moet je redelijk snel een lied transponeren. Stel de zanger wil een lied net iets lager zingen, dan is het handig te weten dat C – D – G een toon lager Bb – C – F is. Natuurlijk vraagt het wat meer aandacht, want je moet beter nadenken bij wat je speelt, maar het is makkelijker als je wat van theorie weet.

5. Gevoel kan varen op kennis

Gevoel en kennis worden wel eens tegen elkaar uitgespeeld, maar dat hoeft niet. Ik ben iemand die erg cognitief is, maar op zijn gevoel kan varen. Ik kan een lied grondig analyseren, maar ook gewoon achterover zitten en genieten van wat ik hoor. Soms denken mensen dat iets ‘snappen’ het gevoel in de weg zit, maar dat hoeft niet. Soms helpt het mij juist méér genieten van een lied als ik het snap. En als ik het zelf moet spelen helt de theorie juist om minder na te denken bij wat ik speel. Als een lied in E mineur is, kan ik onbewust op mijn kennis en ervaring leunen als ik moet soleren.

6. Zelf muziek schrijven wordt makkelijker

Ik ben vrij snel begonnen met het schrijven van eigen muziek, vaak komen ideeën als vanzelf op. In het begin had ik eigenlijk geen flauw idee, maar ruim 25 jaar later heb ik een hoop geleerd. De theoretische kennis helpt mij enorm. Hoe doe ik een ingewikkelde akkoorden overgang? Moduleer ik een gedeelte? Hoe kan ik makkelijk van mineur naar majeur of doe ik iets met een van de kerktoonladders? Hoe werk ik iets uit in een onregelmatige maatsoort? Het is allemaal stukken makkelijker geworden. Uiteraard is er nog altijd zoiets als creativiteit waardoor je ‘spontaan’ met ideeën komt, maar ik denk dat kennis van muziektheorie juist ook helpt ideeën te laten ontstaan.

En zang dan?

De focus ligt op muzikanten, maar ik denk dat bovenstaande evengoed geldt voor zangers. In hun geval is hun lichaam het instrument. Ook dan zing je noten in een bepaalde ritme in een bepaalde toonsoort. Sommige zangers kunnen noten lezen, wat erg handig kan zijn als je een lastige melodie aan moet leren. Als je weet in welke maatsoort een lied staat kan dat handig zijn. Stel dat je een aantal tellen moet wachten voor de volgende regel, is het niet handig als je twijfelt of het nu 3/4 of 4/4 is.

En moet je dan per se van noten kunnen spelen?

Nee, ik denk niet dat dat hoeft. Het is wél erg handig als je het kunt. Er zijn veel muzikanten die alleen van akkoorden of uit het hoofd spelen. Eigenlijk denk ik dat het laatst het meest ideaal is, je bent dan vrij van je bladmuziek en kunt je helemaal focussen op de muziek. Zelf speel ik dan het meest ontspannen. Daarbij moet ik dan wel toegeven dat ik voor de zondagse dienst bijna altijd van bladmuziek speel, maar het kost veel tijd om een groot scala aan liederen eigen te maken. Vooral de gitaarriffjes en solo’s, die zelden in de bladmuziek staan, speel ik uit het hoofd.

Als gitarist heb ik nooit geleerd van noten te spelen. Ik vind de standaardnotatie te beperkt voor een (elektrische) gitaar: je kunt de meeste noten op twee of meer snaren spelen (maar wel verschillend klinken) en er zijn verschillende technieken die niet of lastiger in standaardnotatie te noteren zijn. Ik ben voorstander van standaardnotatie én tabulatuur, daarin kan veel beter aangegeven worden hoe iets gespeeld moet worden op een gitaar. Ik ben visueel ingesteld, en voor mij is een notenbalk lastiger op een gitaarhals te leggen. Sinds kort doe ik een poging om piano te leren, en hier merk ik dat de notenbalk juist heel logisch is en ik veel gemakkelijker van noten kan spelen.

Tips

• Een paar handige boeken om in muziektheorie te duiken zijn Tipboek – Muziek op papier en Muziektheorie voor Dummies.
• Ik leerde ook veel uit gitaarmagazines (bijv. Guitar for the Practicing Musician), waarin vaak ook techniek en theorie in werd behandeld.
• Ik had erg veel aan bladmuziek en tabulatuur. Voor de gitaristen moet ik opmerken dat tegenwoordig ook veel tabulatuur online te vinden is in tekstvorm. Veelal ontbreekt hier essentiële informatie zoals een toonsoort, maatsoort en nootlengtes, los van het feit dat niet al deze tabulatuur even correct is. Beter is gebruik te maken van bijvoorbeeld Guitar Pro, waar veel bladmuziek voor te downloaden is.
• Op internet is véél te vinden. Als het om bepaalde termen gaat, helpt wikipedia me over het algemeen wel op weg. Daarnaast staan er op YouTube talloze en talloze filmpjes. Het is een uitdaging om door de bomen het bos te vinden. Ik volg sinds kort de filmpjes van Rick Beato, die veel interessante dingen te vertellen heeft en dit vaak vanuit de praktijk benadert.
• Op dit blog vind je hier een aantal artikelen over muziektheorie: https://gloriaenkyrie.wordpress.com/category/muziektheorie/