7 principes voor een gezonde uitleg van de Bijbel

Ik lees soms met verbazing wat mensen uit de Bijbel weten te halen. Afhankelijk van de stelligheid waarmee dat gebeurt komen er bij mij stekels op. Ik denk namelijk dat je niet altijd ‘zomaar’ even de Bijbel kunt uitleggen. Sommige gedeelten leveren niet zo veel problemen op, andere gedeelten zijn lastiger te begrijpen. En soms worden leringen gehaald uit teksten waar ik na drie keer lezen nog steeds niet zie hoe iemand er bij kwam. Daarom zeven principes die volgens mij helpen voor een gezonde uitleg van de Bijbel.

1. Auteur, tijd, geadresseerden

Wie heeft het boek of de brief geschreven? Wanneer? Voor wie is het boek of de brief in de eerste instantie geschreven? Dit zijn relevante vragen om te beantwoorden en mee te nemen in hoe je een tekst uitlegt. Ook al geloof ik dat de Bijbel door God geïnspireerd is, nog steeds heeft schrijver zijn eigen stijl en maakt het uit of iets voor Israël of de een gemeente is geschreven. Soms is dit vrij makkelijk te bepalen, maar soms ook niet. Over bijvoorbeeld Hebreeën zijn hele discussies gevoerd over het auteurschap. Het maakt ook nogal uit of je delen van Jesaja na de ballingschap plaatst of ervoor, het is makkelijker om te “profeteren” dat Kores het volk terugbrengt na de ballingsschap… (ik geloof wel dat het ervoor is gezegd).

2. Genre

Je kunt een tekst eigenlijk niet goed uitleggen als je niet weet welk genre het is. Dat is soms lastig te bepalen, mogelijk heb je daar hulpmiddelen bij nodig als een commentaar of een studiebijbel. Geschiedenis is anders dan poëzie. Waarin het eerste een gebeurtenis beschreven wordt, meestal in letterlijke zin, wordt in het tweede veel beeldtaal gebruikt. Beeldtaal letterlijk interpreteren leidt soms tot moeilijkheden of zelfs vreemde interpretaties. Dat laatste geldt zeker ook voor profetieën met visioenen over de toekomst. Er zijn al veel fantastische uitleggingen van Openbaring verschenen, en regelmatig is een poging gedaan om dingen uit eigen tijd er in te lezen.

3. Context, context en nog eens context

Een van de grootste fouten die ik tegen kom is dat teksten uit de context worden gehaald. Het bekendste voorbeeld is denk ik wel Jeremia 29:11. Is dat een bemoedigende tekst specifiek voor ons? Beloofd het ons zelfs voorspoed? Wat doen we met het feit dat God hier het specifiek heeft over zijn plan om de ballingen naar zeventig jaar weer terug te brengen naar Jeruzalem? Voor mijn gevoel verlagen we de Bijbel zo tot een boek waar we de fijne uitspraken uit halen, zet er een mooi plaatje bij en je kunt het zo delen op Facebook. Door de context er bij te halen, krijg je een veel breder beeld. Er zijn verschillende niveau’s: de directe context, de verzen voor en na de tekst. Dan het hoofdstuk en/of de pericoop waarin de tekst staat en op hoger niveau het hele boek.

4. Vraag!

Ga “in gesprek” met de tekst. Bedenk welke vragen je zou willen stellen. Wat bedoelt de schrijver? Waarom zegt hij dit of dat? Waarom op deze manier? Welke informatie geeft de tekst, en welke informatie juist niet? Tegen wie heeft hij het? Kun je het op jezelf betrekken, of juist niet? Roept de tekst weerstand op? Waarom? Zo kun je talloze vragen bedenken, door naar antwoorden te zoeken helpt dit je verder om te tekst te begrijpen.

5. De rest van de Bijbel

Wat kun je in de rest van de Bijbel over je tekst of onderwerp vinden? Zijn er (schijnbaar) tegenstrijdige teksten? Zijn er andere plekken waarin ongeveer hetzelfde gezegd wordt? Zijn er specifieke woorden die op andere plekken gebruikt worden? Wat betekenen die woorden daar? Als teksten elkaar tegen lijken te spreken, is het goed om te onderzoeken waar dit in zit. Als je tot een exotische leer op basis van één Bijbeltekst komt die in geen enkele andere christelijke traditie voorkomt moet je je afvragen of je wel juist zit. Toets dit bij anderen (zie ook naslagwerken)! Besef ook dat de Bijbel geen puzzelboek is die vol staat met cryptogrammen. Ik word zelden overtuigd door een leer die gebaseerd is op een spaghetti van Bijbelteksten, die alleen als je ze allemaal op een bepaalde manier leest de leer aantonen.

6. Grondtaal en vertalingen

Omdat we werken met vertalingen, is het verstandig om altijd meerdere vertalingen te gebruiken. Als je enige kennis van de grondtalen hebt, kun je ook de tekst in het Hebreeuws of Grieks raadplegen (als je die niet hebt, is dat meestal niet zo aan te raden). Door meer vertalingen te gebruiken, en vooral meerdere soorten, helpt dit een beter beeld te krijgen van de tekst. Sommige vertalingen zijn letterlijker (zoals de Statenvertaling) en andere zijn meer gericht op de doeltaal (zoals de Nieuwe Bijbelvertaling). Het helpt om er een aantal naast elkaar te leggen en te kijken naar de verschillen. Als er woorden zijn die je niet begrijpt, is een Bijbels/theologisch woordenboek handig. Als je het woord in de grondtekst weet, zoek dat op in een een Hebreeuws of Grieks woordenboek (maar ga niet met de betekenis aan de haal…)

7. Naslagwerken

Al 2000 jaar zijn mensen bezig de Bijbel uit te leggen, en een deel daarvan is terug te vinden in commentaren. Het is waardevol om deze te raadplegen, zeker als je lastigere teksten tegenkomt of tegen grote vertaalverschillen (zie vorig punt) aan loopt. Ook een studiebijbel is handig, vaak bieden deze meer dan alleen commentaar maak ook achtergrond informatie. Andere naslagwerken, zoals een atlas, encyclopedie, kunnen je hier ook bij helpen. Er zijn diverse digitale tools waar meerdere naslagwerken in zitten (ik gebruik Bibleworks). Bijbeluitleg is geen individuele zaak, maar een zaak van de gemeente, de gemeenschap. Van nul tot nu. Samen weten we meer! Weest wel kritisch (zowel op jezelf als wat een ander beweert). Online is tegenwoordig ook veel te vinden, maar helaas staan er op internet ook de meest bizarre theorieën, wees daar dus extra kritisch!

En de Heilige Geest?

Christenen hebben de Heilige Geest, waarvan we geloven dat deze ons ook helpt om de Bijbel te begrijpen. Dat sluit het gebruiken van deze principes niet uit. Iemand die op wonderbaarlijke wijze een heel nieuwe uitleg van de Heilige Geest meent door te hebben gekregen moet zich wel afvragen of dit écht van de Geest is. Misschien is het ook gewoon een eigen gedachte? Dan is het goed om te toetsen, daarbij kunnen deze principes denk ik helpen.

Toepassen

Ik bedoel niet het toepassen van een tekst op je eigen situatie, dat heb ik bewust niet benoemt omdat ik de focus wil leggen op de tekst zelf in plaats van onszelf. Ik bedoel het toepassen van de principes. Als je namelijk al deze principes toe past, kun je best veel tijd kwijt zijn. Dat is heel waardevol, maar die tijd heb je niet altijd. En bij veel teksten is het ook niet altijd nodig. Ik denk dat het zeker nodig is als je op basis van een “bewijstekst” een leer verkondigd die, laten we zeggen, vragen oproept bij anderen. Dan is een gedegen studie en goede argumentatie van belang. Er is ook niet persé iets mis mee als je aansluit bij het standpunt van iemand (via een preek, artikel, boek). Als je overtuigd bent door iemands argumenten, hoef je er echt niet persé zelf ook nog een studie naar te doen. Verder is het ook gewoon heel goed om langere teksten te lezen, gewoon een heel hoofdstuk (of meer). Dan kun je echt in de tekst kruipen en tot je laten komen wat er staat. Ik merk dat mensen de Bijbel soms fragmentarisch lezen, maar daardoor mis je ook veel en ligt het gevaar van cherrypicking op de loer. Ik hoop in ieder geval dat deze principes je helpen om de Bijbel beter te begrijpen.