Regelmatig kom ik in discussies over gevoelige kwesties in de kerk reacties tegen als: maar de Bijbel is toch duidelijk? Actueel is de discussie over de vrouw in het ambt, nu de GKV besloten heeft de vrouw toe te laten als voorganger en er volgend jaar een vrouw spreekt op Opwekking. Als een reaguurder wat meer moeite heeft genomen wordt het argument nog versterkt met een Bijbeltekst. En dan is het einde discussie, lijkt het. Nu gaat het mij niet om een specifiek standpunt ten aanzien van dit soort kwesties, maar de manier waarop de Bijbel gebruikt wordt.
Bril
Ik heb wel eens pogingen ondernomen om in gesprek te gaan met mensen die het ‘maar de Bijbel is toch duidelijk’ argument hanteren. Mijn belangrijkste tegenargument is dat iedereen de Bijbel met een bepaalde bril leest. Sommigen blijven volhouden dat als je de Bijbel letterlijk leest, hun standpunt overeind blijft. Maar is dat wel zo? Toen ik net tot geloof was gekomen, hanteerde ik ook een dergelijke logica. De Bijbel was duidelijk over van alles en nog wat en mijn (evangelische) bril was de juiste. Alle andere brillen klopten niet. Eigenlijk vond ik dat geen bril op had, ik las het gewoon zoals het er staat.
Bijstellen
Ik ging theologie studeren aan de evangelisch-gereformeerde combinatie van de ETF en de CHE (de verloren gegane vrijdagopleiding). Daar leerde ik kritischer na te denken en werd mijn bril breder. Wat bleek? De gereformeerde kijk heeft ook goede punten. Ik kreeg begrip voor andere standpunten zonder noodzakelijk dezelfde mening te delen. Die kinderdoop ging er bij mij natuurlijk niet in. Maar ik begon wel in te zien dat evangelischen niet de waarheid in pacht hebben. Ik lees de Bijbel gewoon vooral door een evangelische bril, en met een gereformeerde bril snap ik bijvoorbeeld die kinderdoop veel beter. Inmiddels leer ik dat mijn bril af en toe bijgesteld moet worden, mijn bril staat namelijk niet gelijk aan de Bijbel.
Interpretatie
Hoe je de Bijbel uitlegt is van belang tot welke overtuiging je komt. Als je net doet alsof je de Bijbel neutraal kunt lezen houd je jezelf volgens mij voor de gek. Lezen is interpreteren. Ook als je dingen letterlijk neemt zoals ze er staan is dat een interpretatie! En in die interpretatie neem je bewust of (vaker) onbewust je achtergrond, theologie, visie in de kerk etc. mee. Is dat erg? Wel als je net doet alsof dat niet zo is. Vaak komt er op neer dat de “neutrale” letterlijke uitleg autoriteit krijgt en niet meer ter discussie kan staan.
Inspiratie
Wat ook meespeelt is hoe we de Bijbel zien. De meeste orthodoxe christenen zullen zeggen: als (onfeilbaar) Gods woord. De logica lijkt dan soms te zijn: de Bijbel is Gods woord, alles wat daarin staat is de waarheid, dus als ik mijn standpunt uit de Bijbel haal is het dus waar. Het probleem is alleen dat we niet de originele teksten hebben en het met vertalingen moeten doen (die soms onterecht op een voetstuk worden geplaatst). Daarnaast staan er soms ook (schijnbare) tegenstrijdigheden in de Bijbel en serieuze christenen komen op basis van dezelfde tekst tot andere conclusies. We zien de Bijbel niet, zoals Moslims de Koran zien, als een direct dictaat vanuit de Hemel. De Bijbel is geïnspireerd door God*, maar de schrijver heeft ook invloed, het waren geen “typemachines”. Net zoals Jezus God én mens is, de Bijbel ‘geschreven’ door God en mensen. We geloven niet in de Bijbel, het is een middel waardoor we God leren kennen.
Principes
Hoe dan wel? Een aantal principes die volgens mij goed zijn om toe te passen op het interpreteren van een tekst.
- Om te beginnen moet je beseffen dát je een bril op hebt, en vooral ook nagaan welke bril dan. Wat zijn je stokpaardjes? Je blinde vlekken?
- Pas een goede exegese toe als je een tekst wil begrijpen. Je kunt niet alle teksten zonder meer in een keer goed uitleggen. Context, cultuur, vertaling, stijl etc. etc. zijn allemaal van invloed op hoe je de tekst moet begrijpen. Lees een tekst nooit als een op zichzelf staande tekst, pak de context (paragraaf, hoofdstuk, boek) er altijd bij. Stel vragen aan de tekst. Wat bedoelt de schrijver nu? Voor wie? Is het een geschiedenis, gedicht, gelijkenis of een profetie? Enzovoorts. Boekentip: Verantwoord Bijbelgebruik van John Boekhout.
- Wat zeggen andere Bijbelgedeelten hierover? Is er overeenstemming? Tegenspraak? Is dit te verklaren of moet je accepteren dat er geen antwoord op is te geven?
- Stel kritische vragen bij je eigen uitleg. Welke vooronderstelling heb ik? Praat ik braaf mijn eigen kerkleer na? Waarom kom ik tot deze uitleg? Klopt het eigenlijk wel? Laat ik de tekst stiekem gewoon zeggen wat ik zelf vind?
- Ga te rade bij andere uitleggers. Lees een commentaar, een boek. Durf ook iets te lezen van buiten je eigen kring, ook al voel je je er misschien ongemakkelijk bij, sta open voor andere visies. In 2000 jaar kerkgeschiedenis is er al veel gezegd en geschreven over de Bijbel, denk dus niet dat jij nu opeens tot dé juiste uitleg komt. En bevraag die uitleg ook kritisch! Want omdat iets honderden of duizenden jaren gezegd wordt, maakt het nog niet waar. Maar als het zolang standhoudt, is het wel goed om serieus mee te nemen in je uitleg.
Heikel
Sommige onderwerpen zijn door een bepaalde historie nu eenmaal lastig. Vrouw in het ambt is zo’n ding, laat staan homofilie. Je doet de materie geen recht door simpelweg te zeggen: maar zo staat het nu eenmaal in de Bijbel. In het ergste geval kiest mijn vooral de teksten die het eigen standpunt ondersteunen. Misschien dat je met bovenstaande principes nog steeds tot hetzelfde inzicht komt, maar dan heb je er tenminste goed over nagedacht. Misschien dat de principes je tot een ander inzicht brengen. Misschien kom je tot de conclusie dat er meerder uitleggen mogelijk zijn die de tekst recht doen. Sta open voor die andere visies, in plaats van ze direct af te serveren als onbijbels. Vraag je eens af hoe iemand tot deze uitleg is gekomen.
Beargumenteerd
Is de Bijbel duidelijk? Ik pretendeer niet te zeggen dat alles in de Bijbel naar eigen zin is uit te leggen, dat is het andere uiterste. Ik probeer te zeggen dat het vooral belangrijk is te beseffen hoe je tot een bepaalde uitleg komt en open te staan voor een andere mogelijke uitleg. Je kunt dan nog steeds van mening verschillen, maar dan tenminste beargumenteerd. Ik zeg ook niet dat je al je “dogma’s” los moet laten. Er zijn een aantal zaken waar christenen het bijna overal wel over eens zijn, zoals dat God de wereld geschapen heeft (los van hoe precies) en dat Jezus het Woord en de Zoon van God is, mens werd, stierf en opstond (los van theologische accenten op zonde, genade etc.). Ongetwijfeld zijn deze teksten ook anders uit te leggen, maar de vraag is in hoeverre je je dan nog op het christelijk erf bevindt.
Begrip
Is het erg dat een commissie binnen de GKV andere conclusies trekt over de vrouw, of dat er een vrouw spreekt op Opwekking? Is dat een glijdende schaal, of veranderd inzicht? Kun je openstaan voor de andere uitleg, zonder direct de ‘zo staat het in de Bijbel’ kaart te trekken? Je hoeft het echt niet met elkaar eens te zijn, maar wat begrip voor elkaars standpunt zou al helpen. Iemand is niet meteen een ketter omdat hij of zij een aantal teksten anders uitlegt en tot andere conclusies komt. Zou in dit soort gevallen de liefde niet moeten prevaleren?**
* In het boek Crucifixion of the Warrior God van Gregory A. Boyd dat ik nu lees wordt de inspiratie van de schrift uitgebreid besproken. Hij kiest bewust voor de term ‘God breathed’ (God-geademd) en geeft ook ruimte aan de menselijke inbreng in het verhaal, zonder te vervallen in een vrijzinnige visie. Zijn visie is interessant en geeft zeker te denken.
** Om dan toch twee teksten ‘zo’ er bij te pakken: het liefdesgebod van Jezus (Mk 12:29-31) en Paulus mooie gedeelte over de liefde (1 Kor 13).
Gloria en Kyrie 
Ik bedoel: er zijn ook mensen die in alle oprechtheid geloven dat de opstanding van Christus niet heeft plaatsgevonden. Kunnen we hierover van inzicht verschillen?
LikeLike
Haal je met je laatste argument over de liefde niet het hele voorgaande onderuit? Een verhaal wat zichzelf tegenspreekt is op voorhand onwaar…
LikeLike
Is de conclusie van je verhaal dan dat we nooit tot de absolute waarheid kunnen komen omdat we allen door een andere bril de bijbel lezen en dat we dit in liefde moeten accepteren?
LikeLike
Als je op deze manier de bijbel gaat benaderen blijven er dan nog wel dogma’s over?
LikeLike
Hoi Rijkvangeest,
Ten eerste: bedankt voor je reacties. Hier mijn reacties:
“Ik bedoel: er zijn ook mensen die in alle oprechtheid geloven dat de opstanding van Christus niet heeft plaatsgevonden. Kunnen we hierover van inzicht verschillen?”
Ja, natuurlijk kunnen we hierover van inzicht verschillen. Maar ik zou dan wel de vraag willen stellen: waarom zou iemand zich een christen willen noemen als hij of zij de kern van het christelijk geloof niet gelooft.
“Haal je met je laatste argument over de liefde niet het hele voorgaande onderuit? Een verhaal wat zichzelf tegenspreekt is op voorhand onwaar…”
Ik zie eerlijk gezegd niet in waarom dat het voorgaande tegenspreekt. De essentie van mijn betoog is dat we over de uitleg van bepaalde delen in de bijbel van mening kunnen verschillen en dat we begrip moeten opbrengen voor deze verschillen van inzicht. We moeten elkaar, denk ik, uitkijken dat we de Bijbel niet misbruiken om ons eigen gelijk te krijgen. Om begrip voor elkaars standpunt te krijgen is denk ik liefde essentieel. De vijf “tips” die ik geef werken denk ik het best als het vanuit liefde gebeurt. En misschien heb je die tips dan niet eens nodig…
“Is de conclusie van je verhaal dan dat we nooit tot de absolute waarheid kunnen komen omdat we allen door een andere bril de bijbel lezen en dat we dit in liefde moeten accepteren?”
Nee, dat is in elk geval niet mijn conclusie. Er zit wel een zeker marge in de ‘waarheid’, maar die marge is niet oneindig. Daarbij: de waarheid moeten we niet in de eerste plaats zoeken in woorden, maar in een Persoon. De woorden getuigen van die Persoon, en verwijzen naar de Waarheid. Met een hoofdletter W.
“Als je op deze manier de bijbel gaat benaderen blijven er dan nog wel dogma’s over?”
Waarom niet? Wat ik in mijn stuk niet benadruk is dat ik geloof dat de Heilige Geest in zekere zin ook als een soort “bril” fungeert. Hoewel ik huiverig ben die in te schakelen om een standpunt waarvan ik weet dat er verschil van mening is, geloof ik ook – en dat benoem ik wel – dat er (binnen het Christelijk geloof natuurlijk) wel essentiële geloofswaarheden, dogma’s zo je wil, zijn. Over de apostolische geloofsbelijdenis bijvoorbeeld is doorgaans weinig discussie, van katholiek tot pinkster en protestant tot evangelisch.
Theoretisch kun je wel zeggen: dat is ook met een bepaalde bril bekeken, maar dat is in ieder geval een gedeelde bril. Het is vooral belangrijk te benoemen dat dat je bril is. Voor mij is die “bril” wel essentieel en voor mij nodig om de Waarheid te begrijpen. Maar ik kan van een ongelovige vriend niet verwachten zonder meer deze bril te delen, het helpt wel als ik iemand mee kan nemen om iets vanuit mijn standpunt te bekijken. En wie weet?
LikeLike
Interessant dat je zegt: “Daarbij: de waarheid moeten we niet in de eerste plaats zoeken in woorden, maar in een Persoon. De woorden getuigen van die Persoon, en verwijzen naar de Waarheid. Met een hoofdletter W.” Ik vraag me dan af: Wat zijn de kenmerken van deze persoon en hoe leren wij deze Jezus kennen?
LikeLike
Het antwoord zit al opgesloten in het stuk dat je citeert. Op mijn beurt vraag ik me af: waarom haal je specifiek dit er uit? Waar wil je heen?
LikeLike
Een persoon is een een duidelijk afgebakend geheel, een entiteit met eigenschappen, kenmerken welke de persoon omschrijven. Hoe leren wij Jezus kennen zonder woorden, woorden zoals deze tot ons komen door de bijbel?
LikeLike
@rijkvangeest: mocht ik je de indruk hebben gegeven dat je Jezus kunt leren kennen zonder ‘woorden’, dan heb je me verkeerd begrepen. Behoudens dat in bijv. moslimlanden mensen tot geloof komen door dromen, denk ik dat de Bijbel dé bron is om God en Jezus te leren kennen. Daarbij wil ik wél opmerken dat we, zoals Paulus zegt, “nog in een wazige spiegel [kijken], maar straks staan we oog in oog. Nu is mijn kennen nog beperkt, maar straks zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben.” (1 Kor 13:12). God en Jezus kunnen we m.i. nog niet volledig kennen, of met jouw woorden als ‘een duidelijk afgebakend geheel’.
De Bijbel is, omdat het is doorgegeven door mensen en geschreven is voor mensen – met al onze beperkingen – als het ware een wazige spiegel. Dat betekent dus ook dat we soms iets nét iets anders begrijpen van die ‘wazige’ spiegel dan een ander. Door de Heilige Geest denk ik dat ons beeld minder ‘wazig’ is en we volgens mij wat de essentie betreft dezelfde God en Jezus zien. Maar meer in detail, zoals bijv. de leer van de doop, avondmaal, de opname, man/vrouw, op punten dingen net wat anders kunnen zien. Dáár gaat mijn stuk over: breng wat meer begrip op voor elkaar standpunt en misbruik de Bijbel daarin niet.
Ik wil waken voor de moderne gedachtegang dat we alles, met de juiste methoden etc., volledige kunnen begrijpen (dat is op zijn minst naïef), maar ook voor de postmoderne gedachte dat we alle kanten op kunnen met de waarheid.
LikeLike
Beste Marc,
Bedankt voor je antwoord. Ik ben blij dat je in ieder geval ziet dat je niet alle kanten op kunt met de waarheid die aan ons is geopenbaard door de Bijbel. Wel roep je met je reactie nog veel vragen bij mij op, je verhaal is zogezegd voor mij nog erg wazig.
Je lijkt 1 Kor 13:14 in te zetten als argument om het punt te maken dat de Bijbel niet altijd helder is. Klopt dit? Weet je zeker dat de Bijbel niet altijd helder is, en zo ja hoe weet je dan wanneer het wel helder is en wanneer niet? Is dit werkelijk een gevolg van het feit dat mensen het opgetekend hebben?
Afgezien van de vraag of Paulus hier specifiek over de helderheid van de Bijbel spreekt (ik denk van niet, maar laat dat nu even voor wat het is) klopt het argument wat je maakt niet. Wat je zegt zal voor de onoplettende lezer aannemelijk klinken, maar ik zal proberen uiteen te zetten wat ik bedoel. Het argument welke jij in je artikel wilt maken is dat we het argument “maar het staat toch zo in de bijbel” niet zonder meer kunnen maken. Alleen wanneer een grote groep het er over eens is dat de bijbel dit leert dan is dat acceptabel. We kunnen dus alleen leerstellige conclusies uit de bijbel trekken waar een meerderheid het over eens is. Dit is een drogreden welke ook wel ad populum genoemd wordt. Meerderheid van stemmen bepaalt nooit wat waarheid is. God bepaalt wat waarheid is. Dit is punt een.
Punt twee is dat wanneer je zegt dat je geen bijbelteksten mag inzetten om je gelijk te halen je dat ook op jezelf moet toepassen. Door 1Kor13:14 aan te halen ondergraaf je je eigen argument op dit punt; jij mag wel doen waar je de anderen zegt dat ze dit niet doen moeten. (Dit is wat ik eerder ook bedoelde toen je de liefdekaart speelde)
Ten derde is op het moment dat jij zegt dat de bijbel niet helder is elke tekstreferentie waardeloos geworden omdat je per definitie niet zeker kunt weten wat er staat. Ik zie dat je een nuance aanbrengt en het verkleint tot een deelgebied van de dogmatiek: de bijzaken. Maar wie gaat hier dat onderscheid maken? Dat lijkt mij een arbitraire zaak. Wat voor de een hoofdzaken zijn zijn voor de ander bijzaken. Een een meerderheid van stemmen in deze gaat ons ook niet helpen. Daarbij komt dat bijzaken onlosmakelijk verbonden zijn met hoofdzaken en dat onderscheid onmogelijk zo klaar gemaakt kan worden als dat jij het voorstelt.
Dan de vraag: hoe leggen we 1 Kor 13:14 uit? Het is mij wat kort door de bocht enkel uit dit vers de conclusie te trekken dat dus de Bijbel niet altijd helder is. Hiervoor zou je eerst alle andere teksten erbij moeten halen die ook gaan over de betrouwbaarheid van Gods Woord. En dat zijn er nog al wat. Het zou zomaar kunnen dat je dan tot een andere conclusie komt. Hiermee komen we tot de kern van de zaak: hoe kijk jij tegen het Woord van God de Bijbel aan? Dit uitgangspunt bepaalt namelijk de rest van alles wat je vervolgens over God en Zijn interactie met de mens te zeggen hebt. Hoe denk je over de autoriteit, de foutloosheid, de onfeilbaarheid, de helderheid, de noodzakelijkheid en de genoegzaamheid van de Schrift?
Ons onvermogen het Woord helder uit te leggen komt niet voort uit enige fout in het Woord zelf, maar uit onze eigen beperkte menselijke zondige natuur. We lossen geen tegenstelling op door te zeggen: Laten we accepteren dat we het in liefde oneens zijn. Een gevolg hiervan is een verwatering van leer, geen correctie op dwalingen en uiteindelijk een grote smeltkroes van oecumene waarin alleen God en Jezus zo een beetje nog genoemd mogen worden zonder verder al te veel op details in te gaan. Het klinkt allemaal heel mooi, maar het leidt ons weg van de inhoud van het evangelie zoals dit door de Bijbel tot ons gekomen is.
LikeLike
Je vraagt: “Je lijkt 1 Kor 13:14 in te zetten als argument om het punt te maken dat de Bijbel niet altijd helder is. Klopt dit?”
Nee, dat klopt niet. Mijn punt gaat niet om de betrouwbaarheid van de Bijbel in twijfel te trekken, maar onze beperktheid om die betrouwbaarheid altijd op juiste waarde te schatten. Dat alles voor ons nu nog wat ‘wazig’ is, ligt niet aan de Bijbel, maar aan onszelf. Het is ook niet mijn bedoeling om een heel theologisch standpunt te bouwen rondom dit vers, het is bedoelt als illustratie.
Ik heb het gevoel dat we afdwalen van mijn eigenlijke punt. Daarbij gaat het om hoe WIJ, als mensen, de Bijbel lezen en interpreteren, en dat WIJ daar soms tot verschillende conclusies kunnen komen. Daarbij hecht ik in mijn principes waarde aan een aantal zaken, zoals een goede exegese, (zelf)kritiek en luisteren naar hen die ons voor zijn gegaan. Dat zijn voor mij een aantal principes die mij helpen om niet tot willekeurig welke uitleg je schikt te komen.
Mijn insteek is dan ook niet “Laten we accepteren dat we het in liefde oneens zijn. Een gevolg hiervan is een verwatering van leer”. Mijn insteek is: laten we in liefde begrip opbrengen voor elkaars standpunt, dat is toch echt iets anders in mijn ogen. Want dan is het goed om elkaars argumenten ook te wegen. Hoewel je uiteindelijk wel zult moeten respecteren dat een ander er anders over denkt, ik hoop dat dat ook in een liefdevolle houding mogelijk is. Verder: wie bepaalt wat ‘verwatering van leer’ is? De gereformeerde die liever vasthoudt aan de kinderdoop of een baptist die de geloofsdoop verdedigd? En dan zijn we weer terug bij de ‘bril’. Want je bril bepaalt voor een deel ook waar verwatering op de loer ligt en waar niet. Inderdaad is het dus ‘arbitrair’ wat bij- en hoofdzaak is, althans: de exacte grens is “grijs”. Maar ik mag toch hopen dat een aantal zaken wél als hoofdzaak zijn aan te merken. Ik stel de bril niet ter discussie (hoewel ik zelf niet elke bril zou willen/kunnen dragen), maar hamer er op dat men beseft überhaupt een bril te dragen…
Als jij uit mijn reactie meent te halen dat het ons afleidt van het evangelie heb je me in elk geval verkeerd begrepen, want dat is nu juist niet wat ik bedoel te zeggen.
LikeLike
Beste Marc,
Ik ben verward over waar je nu eigenlijk staat.
Eerst zeg je:
“De Bijbel is, omdat het is doorgegeven door mensen en geschreven is voor mensen – met al onze beperkingen – als het ware een wazige spiegel.”
Vervolgens zeg je:
“Mijn punt gaat niet om de betrouwbaarheid van de Bijbel in twijfel te trekken, maar onze beperktheid om die betrouwbaarheid altijd op juiste waarde te schatten.”
Ik zie hier een tegenstelling. Je legt deel van de oorzaak van de ondoorzichtigheid van de Bijbel in je uitspraak “Omdat de bijbel is doorgegeven door mensen” in de beperktheid van de Bijbel zelf. Vervolgens lijk je dit later weer te herroepen met je uitspraak over de betrouwbaarheid van de Bijbel. Mijn vraag aan jou: Is de Bijbel betrouwbaar in de vorm zoals we deze nu kennen?
LikeLike
Met een ‘wazige’ spiegel bedoel ik niet dat het niet betrouwbaar is: ik bedoel er mee dat het maar een deel van de waarheid verteld, simpelweg omdat wij ‘beperkte’ mensen het anders toch niet zouden begrijpen. De door jou geschetste tegenstelling zie ik dus niet.
Ik vertel mijn kinderen dingen op hun niveau, ik kan het nog niet volledig uitleggen omdat ze daar nog te klein voor zijn. Dat betekent niet dat wat ik zeg niet waar is. Dat doet God volgens mij ook, sterker nog: Hij kan niet anders (Gods aanpassing aan mensen wordt in de theologie de accomodatieleer genoemd). Dat maakt wat ons is overgeleverd in de Bijbel niet onbetrouwbaar, of minder waar, maar levert soms wel “onduidelijkheden” op voor ons beperkte mensen. God kent het hele plaatje, wij nog niet. Dus is er voor ons – helaas denk ik – voldoende ruimte om te bakkeleien over doop, avondmaal, de opname, m/v in het ambt. Maar ook al is de spiegel ‘wazig’ we zien het allerbelangrijkste (door de Geest) wel duidelijk genoeg: Christus die voor ons gekruisigd is.
Mijn vraag aan jou: waarom ben je er op gebrand mijn positie te bepalen. Waarom is dat relevant voor jou?
LikeLike
Pingback: Zeven tips hoe je het beste uit de Opwekkingsbundel kunt halen | Gloria en Kyrie