Volgens Wim de Bruin, dominee in een Christelijke Gereformeerde Kerk, moet het avondmaal gevierd worden binnen een “goed ambtelijk en liturgisch” kader. Voor avondmaalsbediening heb je een ambtsdrager nodig, schrijft hij. Hij zet vraagtekens bij vieringen van het avondmaal op “allerlei alledaagse momenten”. Als Evangelicaal uit een “vrije kerk” heb ik zo mijn eigen vraagtekens bij deze bewering.
Hoge en lage sacramentstheologie
De Bruin maakt een onderscheid tussen een “hoge” en “lage” sacramentstheologie. In de “lage” sacramentstheologie ligt de “nadruk […] op het symbolische karakter van brood en wijn en de herdenking van Christus’ offer […] [en] op onze gelovige activiteit”. Daar staat tegenover dat volgens hem in de “hoge” sacramentstheologie “meer nadruk op het werkelijk ontvangen van het lichaam en bloed van Christus door het sacrament […] [en] nadruk op onze gelovige passiviteit”.
Apostelen
Op basis van een aantal teksten maakt hij een zaak voor de bediening door een ambtsdrager. Essentieel is het begrip ‘apostel’, iemand die (door Jezus) gezonden is, wat hier synoniem lijkt te zijn met ambtsdrager. Door een apostel heb je met Jezus te maken (Mt 10:40), de apostelen krijgen de opdracht het avondmaal te herhalen tot zijn nagedachtenis (Lk 22:14, 19) net zoals zij eerder aan vijfduizend mensen het brood uitdeelden (Lk 9:10-17). Mocht er nog enige twijfel zijn haalt hij een brief van bisschop Ignatius (overleden tussen 110 en 117 na christus) aan: “Slechts die viering van de eucharistie is betrouwbaar te beschouwen die onder leiding van de bisschop of degene die hij dat toevertrouwt plaatsvindt”. Wij zijn zo verbonden met het wereldwijde lichaam van Christus en ontvangen Christus “in gelovige ontvankelijkheid”.
Eerste christenen
De eerste gedachte die mij opkwam na het lezen van dit stuk: maar hoe zit het dan met de eerste christenen die in huizen samenkwamen en regelmatig het avondmaal vierden (Hd 2:44-46)? Was daar sprake van een liturgische setting of een ambtsdrager? Ik lees ook nergens in de Bijbel dat avondmaal door een specifiek persoon met een bepaalde taak bediend moet worden. In de aanwijzingen van Paulus t.a.v. het avondmaal in 1 Kor 11:17-34 lees ik vooral dat het avondmaal op een waardige wijze moet gebeuren. Dat het avondmaal in eerste instantie een opdracht is aan de apostelen leidt volgens mij niet noodzakelijk tot de conclusie dat het alleen door apostelen (ambtsdragers) bediend mag worden.
Ambtsdrager
De term ambtsdrager vind ik dan ook wel wat lastig. Nu zie ik wel dat Paulus verschillende bedieningen noemt (1 Kor 12:28), en daar hecht ik zeker belang aan. Maar ik zie hier geen onderscheid tussen ambtsdragers en de rest van de gemeente. De gemeente is één lichaam waar iedereen deel van uitmaakt en waarin zijn of haar plaats heeft. Apostelen, profeten en leraren lijken wel “bovenaan” te staan, maar daarin zie ik nog geen grond voor een onderscheid tussen ambtsdragers en “gewone” gelovigen. Ik geloof ook niet dat alleen een ambtsdrager christus meer kan vertegenwoordigen in de bediening van het avondmaal dan andere christenen.
Setting
Dan nog de liturgische setting. Het is misschien een semantische kwestie, maar volgens mij heeft een eredienst, hoe “laag” ook, per definitie een liturgie, of men het nu zo noemt of niet. Ik denk dat bedoeld wordt een bepaalde invulling van de liturgie met allerlei formele elementen, zoals het aanhalen van de instellingswoorden bij het avondmaal. Ik hecht persoonlijk wel veel waarde aan het avondmaal en neig naar een meer formele viering (het mag zelfs “liturgisch” zijn). Ik ben gewend dat voorganger en oudsten het avondmaal bedienen. Dat de woorden van Jezus’ en/of Paulus m.b.t. het avondmaal aangehaald worden. Dat er in stilte ruimte is voor gebed. Ik houd ervan dat het “doordacht” is. Maar ik geloof niet dat het zo “moet”. Als de eerste christenen bij elkaar in huizen samenkwamen, wat mij toch een redelijk dagelijkse setting lijkt, waarom kan dit nu dan niet? Nu ben ik dergelijke manieren van vieren niet echt gewend, maar zolang het geen janboel wordt zoals Paulus schrijft, de betekenis centraal staat en het niet achteloos gedaan wordt, wat is er dan op tegen?
Gedenken
De ‘beleving’ dan? Bij de ‘lage’ viering is de nadruk op onze gelovige activiteit tegenover het passief ontvangen in een ‘hoge’ viering. Ik vraag me af of de focus moet liggen op het uitdelen/ontvangen (van Jezus/ambtsdrager naar gelovige) of op het samen gedenken. Uit Lukas 22:14-20 is het duidelijk dat Jezus “geeft”. De vraag is of Hij met “doe dit” doelt op het uitdelen/ontvangen of het gedenken. Zoals Jezus zichzelf gaf kan niemand zichzelf geven, hoewel de symboliek van iemand die namens Jezus brood deelt wel mooi is. Maar Jezus zegt over de beker ook “geef hem aan elkaar door”. En als Paulus in 1 Ko 11:26 uitleg geeft bij de instellingswoorden concludeert hij: “Dus altijd wanneer u dit brood eet en uit de beker drinkt, verkondigt u de dood van de Heer, totdat hij komt.” De focus ligt hier op het eten en drinken en de betekenis daarvan, niet wie uitdeelt.
Actief/passief
Het avondmaal vieren is niet ‘actief’ of ‘passief’. Het is allebei denk ik. We zijn allemaal ‘passief’ in de zin van dat alleen Jezus Zijn lichaam kon geven, en dat we van iemand anders het brood en de wijn ontvangen. Als christenen zijn we allemaal een soort vertegenwoordiger van Christus, ook naar elkaar. We mogen zoals Jezus tegen de apostelen zei elkaar de beker doorgeven, daar is een ambtsdrager niet per se voor nodig. We mogen ook ‘actief’ zijn in het aannemen van brood en wijn en het bewust gedenken van wat dit te betekenen heeft. Ik hoop dat niemand daar ‘passief’ onder blijft. Dat is ook geen individuele activiteit, maar iets wat gezamenlijk gebeurt.
Ik pleit dan ook niet voor een ‘ambtelijk en liturgisch’ kader, maar er moet wel orde zijn. Het avondmaal is niet iets wat je even tussendoor doet, je moet dondersgoed weten waar je mee bezig bent zodat je je niet “schuldig tegenover het lichaam en het bloed van de Heer” maakt (1 Ko 11:27). Thuis of in de kerk, met of zonder ambtsdrager.
Gloria en Kyrie 