Aanbidding zonder aanbiddingsleiders en aanbiddingsblokken. Hoe deden ze dat vroeger?

In een gemiddelde evangelische kerk heb je ze: aanbiddingsleiders die tijdens de dienst de aanbidding leiden. In een aanbiddingsblok neemt de aanbiddingsleider je mee in aanbidding. Met de juiste muziek, opbouw kom je dan in aanbidding. De ervaring speelt minstens een even grote rol als de inhoud. Maar dit is niet altijd zo geweest. Sterker nog: dit is een relatief nieuwe situatie. Een poging tot een evaluatie, mening over en antwoord op deze kwestie.

Twee bulten

Iemand zei ooit eens dat de evangelische eredienst als een kameel was met twee bulten (ik weet niet zeker meer of het nu Kees van Setten was op een studiedag in Leuven of Evert van der Poll tijdens de lessen liturgie. Of misschien beide?)  De ene bult is de zangdienst en de andere dienst de woordbediening. Terwijl in de protestante traditie het woord altijd voorrang kreeg, hinken evangelischen schijnbaar op twee benen. In andere kerken, zoals de Rooms Katholieke kerk, draait het om de eucharistie – het avondmaal. Tijdens een training die ik af en toe geef vroeg iemand me na wat uitleg over de eredienst in de vroege kerk hoe de aanbidding dan was. Hij kon in de opzet van die dienst geen ‘aanbiddingsblok’ vinden…

Een beetje geschiedenis

Zang heeft altijd onderdeel uitgemaakt van de christelijke eredienst. Paulus heeft het al over zingen. Al in de oudste liturgieën wordt gesproken over psalmodieën.  Maar nooit was er sprake van zo’n prominente rol voor muziek in de eredienst als in de evangelische beweging. Ik zie een verband met de 19e eeuwse grootste evangelisatie campagnes, waar muziek een belangrijke rol speelde. Met name met de pinksterbeweging die begin 20e eeuw ontstond kreeg muziek een steeds belangrijkere rol, wat denk ik nog eens een vlucht heeft gekregen met de popmuziek invloeden in de “Jesus Movement” in de jaren 1960 en later. In de decennia hierna ontstaat de hedendaagse aanbiddingsmuziek, met de worship leader als nieuwe bediening. De prominente rol op het podium geeft een heel nieuw perspectief op de manier waarop gezongen wordt, waarbij het gevoel en de ervaring een belangrijke rol speelt. De worship leader kiest én leidt de muziek en heeft daarmee grote invloed op de eredienst (ik mijmerde al eens eerder of de zangleider ook theoloog moet zijn)

(On)bijbels?

De aanbiddingsleider zoals we die nu kennen vinden we niet in de Bijbel. Hoewel muziek deel uitmaakt van de eredienst, heeft het nooit de hoofdrol gehad. Veel belangrijker lijken het avondmaal, het onderwijs en het gebed. Er was niemand die een specifieke bediening had om de zang te begeleiden. Ook de Oud Testamentische tempeldienst kende een dergelijke rol niet, hoewel daarin alles rondom muziek goed georganiseerd was. Muziek had vooral een ondersteunende rol. Je kunt je dus afvragen of de bediening van aanbiddingsleider wel bijbels is. Het is in elk geval niet bijbels ingesteld. Paulus spreek in Efeze 4:11-12 over “Sommigen maakte Hij apostel, anderen profeet, anderen evangelist, weer anderen herder en leraar, om de heiligen toe te rusten voor het werk van de bediening, tot opbouw van het lichaam van Christus.” Gelukkig hoeven we niet te turven of bedieningen wel of niet in dit rijtje voorkomen, ik denk wel dat dit rijtje de belangrijkste bedieningen noemt. Ik denk dat er wel degelijk ruimte mag zijn voor de zangleider, mits in goede verhouding tot andere bedieningen. Sterker nog: de muziekstijl in evangelische diensten komt beter tot zijn recht met een zangleider en een band.

Geïsoleerde aanbidding

Het grootste probleem wat ik heb met ‘aanbiddingsleiders die mensen in aanbidding leiden’ is dat het er op lijkt dat het aanbidding isoleert tot één specifiek moment, één specifieke manier van aanbidding. Altijd is muziek een middel geweest om God te aanbidden – in Openbaring 4 en 5 vinden we prachtige voorbeelden, maar was dit altijd ingebed in het geheel van de dienst. Door een gedeelte van de dienst te reserveren voor aanbidding, maken we opeens iets heel bijzonders van dat moment, alsof andere aspecten géén aanbidding zouden zijn. Nu haasten veel aanbiddingsleiders zich wel om te zeggen dat aanbidding méér is dan zingen op zondag, maar alleen al de titel wekt een andere schijn. Dat verklaart ook waarom iemand zich tegenover mij verbaasde over het feit dat er geen aanbiddingsblok was in de vroege kerk. De héle dienst is aanbidding! De kern van de aanbidding vormde het avondmaal: het gedenken van Jezus’ dood en opstanding. Door aanbidding te isoleren tot een bepaald moment, met bepaalde liederen die een bepaald gevoel opwekken creëer je enerzijds hoge verwachtingen, maar ook de gedachte dat de rest géén aanbidding is…

Aanbidding 24/7

Iedereen aanbidt. IEDEREEN. De vraag is alleen: wie of wat? Waar gaat je tijd, energie, geld heen? Voor wie werk je? Studeer je? Wat is je ‘obsessie’? Natuurlijk: niet alles doe je bewust voor God (of een afgod). Ik blijf nog even in de Efeze brief. Paulus geeft ons een hele nuchtere levenshouding:

Kinderen, gehoorzaam je ouders in de Heer; zo hoort het. Eer uw vader en uw moeder, zo luidt het eerste gebod waaraan een belofte is verbonden, opdat het u goed mag gaan en u lang mag leven op aarde.
En u, vaders, verbitter uw kinderen niet, maar voed ze op met christelijke tucht en vermaning.
Slaven, wees gehoorzaam aan je aardse heren met eerbied en ontzag, in eenvoud van hart, alsof je gehoorzaam was aan Christus. Niet als ogendienaren om mensen te behagen, maar als slaven van Christus, die Gods wil van harte volbrengen, en welgemoed hun werk doen, alsof het voor de Heer was en niet voor mensen, wetend dat ieder het goede dat hij gedaan heeft van de Heer zal terugontvangen, of hij nu een slaaf is of een vrij man.
En u, heren, behandel hen op dezelfde manier. Laat dreigementen achterwege, in het besef dat zij dezelfde Heer in de hemel hebben als u, en dat Hij geen aanzien des persoons kent. (Ef 6:1-9)

Eigenlijk zegt Paulus doe alles wat je doet voor God. Korter zegt hij het in Rom 12:1, dat is ware eredienst (latreia, waar ons woord liturgie van is afgeleid). Dus ook je werk, hobby’s, gezin, school, noem maar op kunnen een vorm van aanbidding zijn. Het is vooral een keuze – dat trouwens ook in de woorden uit grondtekst voor aanbidding zit: knielen, buigen. Het is je overgeven aan. Kniel je voor God? Of voor die mooi auto – de heilige koe?

Die aanbidding komt op bepaalde momenten explicieter tot uiting. Als we samenkomen met onze broeders en zusters. Samen zingen, het avondmaal vieren, leren uit Gods woord, samen bidden. Vooral het samen zingen is een geweldige manier om die aanbidding onder woorden te brengen. Maar als het daarbij blijft stelt onze aanbidding bijster weinig voor… Het gaat niet om het gevoel ‘in aanbidding’ te zijn, maar of je ‘in aanbidding’ leeft. Daar kan iemand je in 20, 30 minuten op zondag niet in leiden. Dat de ervaring na de cognitieve reformatie meer aandacht krijg is zeker winst, maar we moeten niet doorschieten. Ook andere elementen in de dienst zijn een vorm van aanbidding, ook al voel je daar misschien niet iets bij. Iets heel ogenschijnlijk kleins als de collecte is een nogal concrete manier om God met je geld te aanbidden…

Een nieuwe situatie

De situatie zoals deze is in evangelische gemeenten, kun je niet zo eenvoudig veranderen. En eerlijk gezegd, dat hoeft ook niet. Laten we vooral de juiste invulling geven aan de elementen. Wij noemen bijvoorbeeld in onze gemeente iemand die de zang leidt een zangleider. Dat is neutralere, het haalt de schijn van een zekere pretentie weg. Ik probeer ook de term ‘liederenblok’ ingeburgerd te krijgen. Maar een ander label is niet genoeg. Mensen moeten inzien dat aanbidding in de héle dienst gebeurt, en ook na de dienst, op maandag op het werk en vrijdag na werktijd. Ook de keuze van liederen zou niet alleen bij zangleiders moeten liggen, de theologische kennis van een voorganger mag daarin ook een rol spelen. We geloven wat we zingen, schreef ik eerder. Laat de zangleider dan tenminste goed onderlegd zijn, en deel liever nog de verantwoordelijkheid met de oudsten. Een gebalanceerde inbedding in de eredienst zal ook helpen een gezonde kijk is op aanbidding te krijgen. Het niet van dat éne moment te verwachten. Aanbidding is de hele dienst, ons hele leven. En dan is de vraag hoe de vroeg kerk aanbidding deed niet meer nodig. Het kan prima zonder aanbiddingsblokken en -leiders. En met ook, als het maar in de juiste verhouding staat tot de rest van de dienst en de kameel een dromedaris wordt…

Lees ook nog eens de series terug over muziek in de Bijbel en in de kerkgeschiedenis terug. Dat zal wat meer context geven bij een aantal dingen die ik hier noem!

Advertentie