Muziek in de kerk als de McDonalds of De Librije?

Fastfood is makkelijk. Het is niet duur, eet makkelijk weg en altijd wel in de buurt. Maar het is vaak niet zo gezond en er is weinig variatie in een maaltijd. Het is massaproductie. Een chique restaurant daarentegen is hele andere koek. Het kost een boel geld, zit niet op elke straathoek en van het eten moet je de tijd nemen om te genieten. Een kok heeft goed nagedacht over het gerecht dat verfijnde smaken heeft. Er zit echt ambacht in het werk. Zeker megakerken krijgen wel eens het verwijt meer te lijken op een fastfoodrestaurant dan een goed restaurant. Alles is licht verteerbaar en sluit zoveel mogelijk aan bij de doelgroep. De werkelijkheid zal ongetwijfeld genuanceerder liggen. Toch heb ik soms het idee dat bepaalde elementen in onze diensten meer weg hebben van een eenzijdiger fastfoodmenu dan een verfijnde maaltijd uit een chique restaurant. En dan denk ik in de eerste instantie aan de muziekkeuze.

Fastfood vs. Michelinster

Ik eet zelf relatief weinig fastfood. De McDonalds mijd ik als de pest (hoewel mijn kinderen af en toe een Happy Meal krijgen), want ik vind het gewoon te slecht smaken, maar ook een friettent of de KFC bezoek ik niet te vaak omdat het een negatief effect heeft op mijn gewicht. Maar ook in chique restaurants zul je me weinig vinden. Dat is vooral een financiële kwestie. Gelukkig zijn er betaalbare restaurants zonder Michelin ster met erg lekker eten. Maar ik heb dan ook nooit in De Librije gegeten. Als je sec naar de ingrediënten kijkt, zit er weinig verschil in het basisproduct. Vlees van een hamburger in de McDonalds of van een biefstuk in De Librije komen van een rund. Wat er met het vlees is gebeurd is wel een heel verschil. Zo ook met muziek. Of je nu een popnummer hebt van Justin Bieber of een klassiek werk van Bach, het is opgebouwd uit allerlei muzikale ingrediënten. Maar hoe dit is opgebouwd is wél verschillend. Een lied van Justin Bieber is er vooral op gericht om makkelijk in het gehoor te liggen en daardoor zo veel mogelijk te verkopen. Bach zal er ook van hebben willen leven, maar wilde vooral goede muziek maken.

Tekort aan voedingsstoffen?

Geldt dat nu ook voor muziek in de kerk? Zou je kunnen zeggen dat muziek in een evangelische kerk eerder fastfood is, en de muziek in een traditionele kerk een chique maaltijd? Nou, nee, dat is wel kort door de bocht. Maar ik denk dat je wel kunt zeggen dat muziek in evangelische kerken eerder nijgt naar fastfood. Het ligt makkelijk in het gehoor, is een wat eenzijdiger maaltijd en gaat tekstueel wat minder de diepte in. Dat heeft natuurlijk voordelen. De drempel is veel minder hoog. De Geneefse Psalmen, zeker op hele noten, liggen toch wat zwaarder op de maag. Maar als je geen gevarieerde maaltijd hebt, kom je bepaalde voedingsstoffen te kort. Zing je altijd in de overwinningsmodus over Gods genade, dan zul je nog raar op je neus kijken als je in moeilijker vaarwater terecht komt.

Context

Wat mij opviel toen ik eens door een heleboel moderne lofprijs- en aanbiedingsliederen ging, is dat er veel minder context is. Theologisch is het doorgaans, in ieder geval vanuit evangelisch standpunt, meestal wel acceptabel. Maar toen ik besefte hoe de Psalmen zijn opgebouwd, zag ik dat in onze liederen veel minder context is. Er wordt wel gezongen over trouw, redding, liefde, enzovoorts, maar toch vaak wel ‘out of the blue’. Niet altijd gelukkig. In Psalmen, en oudere gezangen ook, zie je dat er regelmatig ook context wordt gegeven. God redt, maar er is ook iets aan vooraf gegaan. Men vertrouwt op God, maar is ook door een worsteling met God heen gegaan. God is liefdevol, maar ook rechtvaardig en straft. Zo krijg je meer balans, variatie. Het is soms niet altijd even goed behapbaar. Psalm 9, 88 en 137 slik je niet maar even door. Dat roept vragen op. Maar het stáát er wel. Het is bijna gek dat we niet zulke liederen durven te zingen in de kerk (bijna, want sommige gedeelten zijn wel echt lastig). Nu hoeven we niet zo heftig te keer te gaan. Maar neem nu Psalm 130. Uit de diepten roep ik U eindigt in hoop op God. Dat is toch mooi? En wat te denken van die ellenlange geschiedenis- en onderwijspsalmen als Psalm 18 en 119. Hoeveel ‘leren’ wij nog in onze liederen? Het is natuurlijk goed om in de preek onderwijs te krijgen, maar eerlijk is eerlijk: in een lied onthoud je het toch gemakkelijker. Als we in onze liederen alleen maar ‘leren’ dat God liefdevol en genadig is en mij gered heeft, heb je toch een beperkt godsbeeld. Wat kun je dan met onrecht, lijden? God gaat een weg met ons. Dat leer je juist door geschiedenis, door onderwijs. Want wij zijn echt niet de eersten…

Zwaar op de maag

Die moeilijke teksten liggen soms wel zwaar op de maag, maar zetten je ook aan het denken. Het houdt je bezig. Je moet er iets mee. Na ik weet niet hoe vaak “Elke muur wordt neergehaald / ieder bolwerk afgebroken. / U draagt de zegekroon; / U overwon, U overwon.” ben ik eigenlijk niet veel wijzer geworden (Opw 764). Ik snap wel wat ze bedoelen (hé, ik ben ook eens door een Cleansing Stream cursus gegaan, dus ik weet het wel van die bolwerken), maar ten eerste: moet je dit zo vaak herhalen als een mantra en ten tweede: de focus ligt eenzijdig op de overwinning. Het hele lied ademt dat uit. Allemaal leuk en aardig hoor, dat God altijd voor ons strijd, maar wat als je omstandigheden daar niet naar zijn? Als het voelt alsof de muren muurvast blijven staan? Natuurlijk is het belangrijk om op kruis te zien naar Gods overwinning, maar hoe je het ook wendt of keert: die overwinning heeft de aarde niet in een paradijs veranderd. Dat ontkennen is op zijn minst naïef en in het ergste geval houd je jezelf voor de gek. Waarom zou je niet kunnen bezingen dat je het even niet weet, dat het voelt alsof die muren maar blijven staan, alsof de overwinning zo ver weg lijkt? Net als in een Psalm kun je toch eindigen met: ondanks alles, de diepten waar ik in zit, blijf ik op U vertrouwen, want ik weet dat U overwon.

Variatie

Variatie is het sleutelwoord. We hoeven echt geen cantates a la Bach te zingen. We kunnen aan de aangename zoete en zoute ingrediënten ook eens wat bittere en zure toevoegen. Als er een goede balans is, smaakt het nóg beter! Is Gods zoete overwinning niet ‘smakelijker’ als je weet wat voor bittere pijn er aan voorafging? Is ons leven als zoutend zout niet lekkerder na een zure tegenslag? Dat hoeft niet allemaal in een en hetzelfde lied, maar in een dienst zou het wel goed zijn als een lied als Zegekroon (Opw 764) een tegenhanger krijgt in, ik noem maar wat, Hoe lang nog Heer (Psalm 13, Opwekking 778). Maar je eindigt natuurlijk wel met een toetje, een vrolijk lied, bijvoorbeeld Heb de Heer je God lied.