Mag Jezus aanbeden worden? (Deel 1)

Mag Jezus aanbeden worden? In veel van onze liederen aanbidden we Jezus. We staan daar misschien niet altijd bij stil, maar is dat wel zo vanzelfsprekend? Onlangs ben ik de vraag tegengekomen, bijvoorbeeld hier. De vraag raakt de kern van ons geloof, en is daarom ook van belang om wat dieper op in te gaan. Gezien de lengte verschijnt het in twee delen.

Is het een terechte vraag?

Toen ik pas christen was, heb ik me verdiept in de leer van de drie-eenheid en kwam ik tot de conclusie dat Vader, Zoon en Geest alle drie in de Bijbel God zijn. De precieze formulering van deze leer vind ik minder van belang, hoewel ik meen dat deze zo zorgvuldig mogelijk is geformuleerd. Toch geeft dit geen antwoord op onze vraag. Maar de vraag die hier onderligt is wel essentieel: is Jezus God? Als Jezus niet God is, is het antwoord eenvoudig. Nee. Maar zo eenvoudig ligt het volgens mij niet. Er worden in het Nieuwe Testament namelijk claims gedaan over Jezus die er op wijzen dat Hij God is. Maar Hij is ook mens. En een mens mag niet aanbeden worden. Ziehier de moeilijkheid!

Wie is Jezus?

We hebben vier verslagen over Jezus, elk met een andere insteek, maar met een sterke focus op zijn bediening hier op aarde, in het Israël van het begin van onze jaartelling. En dus op zijn menselijk bestaan. Maar we mogen niet vergeten dat Jezus’ oorsprong ver vóór onze jaartelling ligt.

Het evangelie van Johannes begint met deze geweldige woorden:

In het begin was het woord, en het woord was bij God, en het woord was God.  Het was in het begin bij God.  Alles is door Hem ontstaan, en buiten Hem om is er niets ontstaan. Wat ontstaan was,  had leven in Hem, en het leven was het licht van de mensen.  Het licht schijnt in de duisternis, en de duisternis kon het niet aan. (Jh 1:1-5)

Even verderop wordt het ‘mysterie’ van dit Woord verklaard:

Ja, het woord is vlees geworden! Hij is onder ons zijn tent komen opslaan en we hebben zijn heerlijkheid gezien, de heerlijkheid die Hij als eniggeboren Zoon aan de Vader ontleende, vervuld als Hij was van genade en waarheid. Van Hem legt Johannes getuigenis af en zijn verklaring luidt: ‘Hem bedoelde ik toen ik zei: “Hij die na mij komt, is mijn meerdere, want vóór mij was Hij er al.” Van zijn volheid hebben wij allen ontvangen, genade op genade. Want is de wet gegeven door Mozes, de genade en de waarheid zijn gebracht door Jezus Christus. Niemand heeft God ooit gezien, maar de eniggeboren God, die rust aan het hart van de Vader, Hij heeft Hem doen kennen. (Jh 1:14-18)

Het Woord is Jezus. Het Woord, de Logos staat er in het Grieks, ís God vanaf het begin en door Hem is alles ontstaan. Het is geweldig hoe Johannes in een paar woorden zo veelomvattend kan zijn en hoeveel dit zegt over Jezus. Hij is schepper én verlosser (‘de genade en de waarheid zijn gebracht door Jezus Christus). Mag onze schepper en verlosser aanbeden worden?

Het Woord werd mens

Nu is er wel een belangrijk punt. Dit Woord werd mens. Het schijnbaar onmogelijke werd mogelijk. God en mensen zijn verschillende ‘entiteiten’. Mens is geschapen door God. Hoe kan Schepper zijn eigen schepsel worden? Hoe blasfemisch dit was voor de omgeving van Jezus blijkt wel uit de weerstand die Hij opriep en de voorzichtigheid waarmee Hij over zichzelf sprak. Maar Zijn menswording had ook consequenties voor Zijn God-zijn. Paulus schrijft, waarschijnlijk een vroege hymne citerend:

Hij die bestond in de gestalte van God
heeft er zich niet aan willen vastklampen
gelijk aan God te zijn.
Hij heeft zichzelf ontledigd
en de gestalte van een slaaf aangenomen.
Hij is aan de mensen gelijk geworden.
En als mens verschenen
heeft Hij zich vernederd;
Hij werd gehoorzaam tot de dood,
de dood aan een kruis. (Fp 2:6-8)

Om mens te zijn, moest het Woord afstand doen van zijn Goddelijkheid (zie ook discussie onder dit artikel). Op aarde was het Woord, Jezus, écht mens, om écht als mens de kruisdood te sterven. Er is dus meer aan de hand dan dat Jezus geheimzinnig deed over Wie Hij was. Hij had op dat moment écht afstand gedaan van zijn goddelijke natuur. In plaats van hoog verheven, had Hij zichzelf vernederd.

Maar dan? Dit blijft niet zo. De hymne gaat verder:

Daarom ook heeft God Hem hoog verheven
en Hem de naam verleend
die boven alle namen staat,
opdat in de naam van Jezus
iedere knie zich zou buigen,
in de hemel, op aarde en onder de aarde,
en iedere tong zou belijden
tot eer van God, de Vader:
de Heer, dat is Jezus Christus. (Fp 2:9-11)

De cirkel is rond. De goddelijkheid die Jezus vrijwillig heeft afgelegd, heeft Hij weer teruggekregen. Het is een lange zin zoals we wel vaker bij Paulus tegenkomen. Om het iets overzichtelijker te maken:

• God heeft Jezus hoog verheven (om datgene wat in het vorige gedeelte stond)
• Jezus heeft de naam boven alle namen gekregen
• Waarom? Opdat…
  • Elke knie zich zou buigen
  • In hemel, aarde en onder de aarde (dus: alle levende wezens)
  • En iedere tong zou belijden
  • Tot eer van God, de Vader
  • Dat Jezus Christus Heer is.

Wat God feitelijk doet is dat Hij Jezus (opnieuw) gelijkstelt aan Hemzelf. Jezus krijgt de zelfde naam: Heer. Dat is niet een titel, maar de weergave van de Godsnaam in het Oude en Nieuwe Testament (zie mijn artikel over de naam van God). En meer dan dat: elke knie moet zich buigen en elke tong moet dit belijden. Voordat ik hier conclusies uit trek, volg ik nog een paar lijnen.

Jezus wijst op de Vader

Een argument is dat Jezus, als het om aanbidding gaat, wijst naar de Vader. In Johannes 4:21-26 spreekt Jezus hierover met een Samaritaanse vrouw:

Geloof Me,’ zei Jezus, ‘er komt een uur dat men niet meer op die berg daar en ook niet in Jeruzalem de Vader zal aanbidden. – Jullie aanbidden wat je niet kent, wij aanbidden wat we wel kennen; de redding komt immers uit de Joden. – Er komt een uur, ja het is er al, dat de ware aanbidders de Vader zullen aanbidden in geest en waarheid: dat zijn de aanbidders waar de Vader naar uitziet. God is geest, en zij die Hem aanbidden, moeten Hem aanbidden in geest en waarheid.’ De vrouw antwoordde: ‘Ja, er komt een messias, dat weet ik.’ (Messias betekent: gezalfde.) ‘Als die er is, zal Hij ons alles verkondigen.’ Daarop zei Jezus tegen haar: ‘Dat ben Ik, degene die met u spreekt.’

De vraag is: als Jezus verwijst naar de Vader, of dit enkel betekent dat de Vader aanbeden mag worden? Dat God Vader, Zoon en Geest is, was in die tijd nog niet bekend. Het is logisch dat Jezus de focus legt op de Vader, maar even later heeft Hij het ook over dat God geest is.

Iets dergelijks lijkt ook in Lukas 4:8 te staan, maar daar wordt alleen over God gesproken, niet specifiek over de Vader. Daarnaast is het de vraag of we de Bijbelse gegevens over Vader, Zoon en Geest moeten lezen als een bepaalde hiërarchie, waarbij verschil in rang is, en dus ook of de een wel en ander niet aanbeden zou mogen worden.

Daarover in deel 2 meer. Dan ga ik verder in op de rol van Jezus, de vertaling van aanbidden en laat ik iets horen over de discussie en Jezus in onze liedcultuur.