Moet een eredienst laagdrempelig zijn?

Bron: http://nl.freeimages.com/photo/threshold-1415603

Moet een eredienst laagdrempelig zijn? Wat is eigenlijk het doel van de eredienst? Waarom komen christenen week na week, al bijna 2000 jaar, samen? Het antwoord op deze vraag is denk ik bepalend voor hoe onze eredienst er uit ziet. Is het een dienst om God te eren? Of moet de dienst “laagdrempelig” zijn om mensen te bekeren?

Over de samenkomst
In de Bijbel vinden we geen uitgewerkte theologie van de eredienst. We vinden her en der wat informatie in de brieven, en daar wordt vaak tegen uitwassen geageerd. We lezen dat de gemeente regelmatig samenkwam om te bidden, het brood te breken en voor onderwijs (Hd 2:42), in de tempel en bij mensen thuis, om God te loven (Hd 2:46). Daar wordt zelfs gesproken over dagelijks samenkomen, in Hd 20:7 over de eerste dag van de week. In Hb 10:25 worden we aangespoord de bijeenkomsten niet te verzaken. Ook Paulus heeft het over het avondmaal (1 Kor 11:17-33). 1 Korinthe 14 is wat uitgebreider over de samenkomsten. Gelukkig vat Paulus zijn verhaal ook voor ons samen:

Samenvattend, broeders en zusters: telkens wanneer u bijeenbent, en de een komt met een psalm, de ander met een onderrichting, weer een ander met een openbaring, of spreekt in talen of geeft er uitleg van, draag er dan zorg voor dat alles dient tot opbouw van uw gemeente. Wat het spreken in talen betreft, laat dit geschieden door twee of hoogstens drie mensen, om beurten; en één moet uitleg geven. Is er niemand om het uit te leggen, dan moeten zij in de bijeenkomst zwijgen, maar spreken voor zichzelf en voor God. Van de profeten mogen er twee of drie het woord voeren, en de overigen moeten het beoordelen. Wanneer een andere aanwezige een openbaring krijgt, moet de eerste zwijgen. U kunt ieder op uw beurt profeteren, zodat allen iets kunnen leren en troost ontvangen. De geesten van de profeten zijn ondergeschikt aan de profeten zelf, want God is geen God van wanorde, maar van vrede. (1 Ko 14:26-31)

Paulus noemt een aantal aspecten van de samenkomst. Er wordt gezongen (zie ook Ko 3:16 en Ef 5:19), onderwijs gegeven, er zijn gaven tot opbouw van de gemeente (openbaring, talen, profeteren) en dat alles ordelijk. Leggen we dat naast de eerder genoemde teksten: er is dus avondmaal, er wordt gezongen, God geloofd, er is onderwijs en gaven tot opbouw van de gemeente. Ik zie hierin twee lijnen: een horizontale lijn (de leden van de gemeente) en een verticale lijn (van de gemeente naar God). Ik zou het willen samenvatten als: samen God eren, samen van God leren en samen zijn daden memoreren (door het avondmaal). Samen eren, leren en memoreren.

Van “saaie” diensten naar vriendendiensten
Als kind groeide ik op in een redelijk traditionele baptistenkerk. Eerlijk gezegd is me niet veel van de diensten bijgebleven. De liederen vond ik saai (ze hadden een soort eigen bundel die we zongen begeleid met een orgel) en banken waren hard. Van de preken bleef me niet veel bij. Toen ik, na tien jaar afwezigheid, tot bekering kwam, kwam ik terecht in een evangelische baptistengemeente. Wat een verschil! Moderne liederen, aansprekende preken. Maar misschien kwam het ook binnen omdat ik nu echt geloofde? Al gauw kwam ik in aanraking met het fenomeen vriendendiensten, of laagdrempelige diensten, gastendiensten of hoe je het ook wil noemen. Beïnvloed door de Seeker Services van bijv. Willow Creek wilden we ook dit soort diensten waar je je ongelovige buurman mee naar toe kon nemen. En ook binnen mijn huidige gemeente doen we hier aan mee. In de ‘waarden’ die we als ProgrammaTeam hanteren willen we dat alle diensten begrijpelijk zijn, en proberen we ook bepaalde diensten op te zetten met de gedachte dat we onze buurman mee kunnen nemen.

Nadelen
Als ik heel eerlijk ben: ik kom daar steeds meer van terug. Ik sta zeker nog achter de waarden die we hanteren (ik heb ze zelf mede geformuleerd), want ik denk dat een dienst geen onnodige drempels op moet werpen (en ik wil dus óók de ‘buurmannen’ bereiken). Maar een zondagsochtenddienst an sich is volgens mij niet geschikt als evangelisatiedienst, gericht op ‘zoekers’. Die komen namelijk niet massaal binnen. Als ze komen, komen ze door vriendschapsevangelisatie en vaak hebben ze al een kerkelijke achtergrond (zie mijn onderzoek Grote gemeenten in een klein land). Het staat of valt dus met de komst van “zoekers”. Er kleven m.i. ook een paar valkuilen aan een volledig laagdrempelige dienst.  Het leidt tot minder diepgang en minder participatie (meer “show” vanaf het podium) en door de focus op “zoekers” verlies je de focus op God. Tegen dat verlies aan diepgang worden we gewaarschuwd (vgl. de teksten over melk en vast voedsel, 1 Kor 3:2 en Hb 5:12) én, de gemeente moet een lichaam zijn (Rom 12:3-8).  In het ergste geval trek je vooral mensen uit andere kerken die behoefte hebben aan een modernere dienst. Een andere valkuil is dat een laag-frequente evangelisatiedienst een vals beeld van de reguliere dienst schetst, en dus ook valse verwachtingen…

Geen onnodige drempels
Toch denk ik dat er wel iets te zeggen is voor laagdrempeligheid. Maar dan zou ik dit woord eigenlijk willen schrappen. Ik zou liever spreken over “geen onnodige drempels”. Zoals de diensten uit mijn jeugd. Het heeft totaal geen interesse bij me opgewekt, integendeel. Ik vond het maar saai. De taal van de liederen was ouderwets, de preken kwamen niet binnen. Wat mij betreft mag taalgebruik en liedkeuze geen drempel zijn. Natuurlijk moet je daar een balans in vinden, maar het moet wel begrijpelijk zijn. Paulus noemt dit specifiek over het spreken in tongen: “Zo is het ook met u: als u met uw tong geen verstaanbare taal spreekt, hoe kan men dan begrijpen wat u zegt? Uw woorden verwaaien in de wind” (1 Kor 14:9), maar ik denk dat we dat breder mogen trekken. Wat als onze preken, gebeden en liederen “verwaaien in de wind”? Beseffen dat ook wij evangelischen soms een heel eigen jargon hebben? (Toen ik er net naar op zoek ging, kwam ik dit boekje tegen: Ik kreeg het op mijn hart (om een boekje over kerktaal te schrijven), daar ben ik wel nieuwsgierig naar!)

De Geest
Er is nog een ander aspect. De Geest. Paulus spreekt over gaven zoals profetie, openbaring, talen. Nu waren de eerste gemeenten veelal kleine huisgemeenten, waarbij het makkelijker was om het “ieder heeft iets” principe toe te passen op meer spontane wijze. Maar ik geloof dat ook deze gaven horen voor te komen in de dienst, tot opbouw van de gemeente (en ordelijk), zoals Paulus schrijft. Het is bijzonder dat Paulus hier ook een speciale bedoeling aan geeft m.b.t. ongelovigen: “dan zal hij zich ter aarde werpen, hij zal God aanbidden en belijden dat God werkelijk in uw midden is.” (1 Kor 14:25). Dat kan natuurlijk alleen de Geest doen. Ik hoop dat dit bij ons nog steeds kan gebeuren, door liederen, preken (waarin denk ik toch ook iets van profetie en/of openbaring in kan zitten). Een goede balans tussen orde en ruimt voor de Geest is belangrijk (ik schreef hier al eerder over, want ik geloof dat de Geest niet alleen “spontaan” werkt).

Vorm en inhoud
Ik geloof niet dat de eredienst bedoelt is om nieuwe bekeerlingen te kweken. Het zijn geen evangelisatiebijeenkomsten, niet te vergelijken met de grote tentbijeenkomsten. Natuurlijk moeten er geen onnodige drempels opgelegd worden (niet voor buitenstaanders en zeker niet voor de Geest), maar evangelisatie vindt op andere manieren plaats. Een eredienst moet geen “light” eredienst worden, want dan drinken we alleen nog maar melk en eten we geen vast voedsel (vgl. 1 Kor 3:2 en Hb 5:12). En wat als we essentiële onderdelen uit onze diensten schrappen? Ik heb ooit ergens gekerkt waar bijna nooit het avondmaal werd gevierd, dat zou in de kringen moeten gebeuren. Als we dingen aanpassen, laten we dan kijken naar de vorm, niet de inhoud. Moderne muziek kan prima (over stijl valt immers niet te twisten), als de inhoud maar goed is (over inhoud valt wel te twisten), modern taalgebruik in een preek: vooral doen! Maar melk geven in plaats van vast voedsel (géén fastfood!) omdat er misschien een paar ongelovigen zijn? Gebruik andere vormen voor zoals (kleinschalige) cursussen, bouw elementen op (het moet ook geen intellectuele dienst worden) en zorg vooral voor goede onderlinge contacten, zoals in kringen. En tja, de inhoud van het evangelie is nu eenmaal soms confronterend. Ook voor jarenlange kerkgangers. Daar kun je weinig op afdingen…