Theorie van de muziek IV: Arrangementen

Hoe arrangeer je de liederen die je ’s zondags speelt? Ook al werk je niets uit, je speelt altijd volgens een arrangement. Hier een aantal tips uit eigen ervaring.

Hoe?
Ik speel al heel wat jaren mee in de kerk. We spelen voornamelijk Opwekking. Terwijl voor de opnames gebruik gemaakt kan worden van een keur aan instrumenten, moeten we het in de kerk vaak met veel minder doen. Wij hebben het geluk dat we 3 bands hebben, die in ieder geval bestaan uit een pianist, gitarist (vaak akoestisch en elektrisch), drums en meestal drie zangers. Ik ken ook iemand die nagenoeg elke week met alleen zijn gitaar de diensten begeleid… Hoe ga je dan die arrangementen van Opwekking op zondag uitvoeren?

Piano- en gitaarliederen
Grofweg zijn er twee soorten liederen (in Opwekking en veel andere hedendaagse lofprijs- en aanbiddingsmuziek): liederen geschreven gedacht vanuit piano en liederen geschreven gedacht vanuit de gitaar. Bij pianoliederen is er vaker een duidelijke, makkelijk zingbare melodie (maar soms ook wat “traditioneler”) terwijl bij gitaarliederen de melodie met de akkoorden meegaan en vaker syncopen bevatten (en daardoor soms wat lastiger zingbaar). Dit is natuurlijk heel kort door de bocht, er zijn veel nuances.

Bladmuziek
Het uitgangspunt is veelal de bladmuziek en/of de cd uitvoering. Er zijn verschillende soorten bladmuziek. Alleen tekst met akkoorden, leadsheets met alleen de melodie en de akkoorden en uitgebreidere bladmuziek met pianobegeleiding. Als je gewend bent om zeer accurate tabulatuur voor gitaar te gebruiken, is het wel even wennen om te werken met bladmuziek bedoeld als begeleiding zonder allerlei details. Maar: veelal speel je geen exacte cover van de cd uitvoering in de dienst. Toch is de neiging groot om die te benaderen. Óf juist heel iets anders te doen. Voor beide is iets te zeggen.

Bladmuziek als uitgangspunt
Als je alleen de bladmuziek als uitgangspunt neemt, is de neiging groot om dit ook slaafs te volgen. Als je alleen piano of gitaar speelt, is dat vaak geen probleem (zeker als het lied op het lijf van het instrument is geschreven). Maar met een hele band vraagt het wel wat. Als je goed op elkaar ingespeeld bent, zal het makkelijker gaan. Als dat niet zo is en/of je hebt mensen die vooral gefocust zijn hun eigen instrument, wordt dat lastiger. Je moet dan samen zoeken naar een arrangement. Dat kan tijd kosten en soms discussies opleveren. Heb je dit tijd op de oefenavond?

De liederen met een sterke melodie in een kleine setting overleven deze aanpak goed. Maar als een lied sterk op bepaalde instrumentatie leunt, is dit minder geslaagd. Vaak haal je dat niet goed uit de bladmuziek. Soms wordt ook nog met een minder geschikt instrument gespeeld. Het intro van 569 Regeer in mij klinkt erg sloom als de op een te laag tempo op piano wordt gespeeld (ik spreek uit ervaring…)

Opnames als uitgangspunt
Makkelijker is het om een opname als uitgangspunt te nemen als je met een hele band speelt. Veel hedendaagse lofprijs- en aanbiddingsnummers zijn uitgevoerd met een typische pop/rockband: piano, keyboard, akoestisch gitaar, elektrisch gitaar, basgitaar, drums en (meerstemmige) zang. Vaak wordt dit aangevuld met solo instrumenten zoals viool, trompet, fluit of percussie. Afhankelijk van je bezetting is het zoeken naar manieren om creatief om te gaan met de instrumenten die je niet ter beschikking hebt. Veel instrumenten kun je simuleren op een keyboard. Sommige melodieën kun je ook op een elektrische gitaar met overdrive simuleren (zo ga ik a.s. zondag de synthpartij van Opwekking 693 op de gitaar spelen). Sommige drummers kunnen ook zodanig spelen dat ze iets van de percussie nabootsen.

In plaats van simuleren met een ander instrument kun je er ook voor kiezen een bepaalde gedeelte, waarin een instrument dat je niet ter beschikking hebt een prominent rol speelt, weg te laten. Dan speel je bijvoorbeeld als intro (een deel van) het couplet of het refrein.

Eigen arrangementen
Het is natuurlijk ook leuk om eigen arrangementen te schrijven. Dit kost natuurlijk wat meer tijd, maar je kunt heel specifiek op je band arrangeren. Je kunt er voor kiezen om het in een hele andere stijl te doen (een rocknummer in een reggaejasje, een oud Johan de Heer lied in een pop uitvoering). Je kunt ook met de volgorde spelen. Bijvoorbeeld door te beginnen met het refrein a-capella.

Een mengvorm
De grenzen zijn niet zwart-wit. Vaak zie je een mengvorm. Bijvoorbeeld het intro zoals op cd (maar die niet in de bladmuziek beschreven staat), de rest volgens bladmuziek. En vaak wordt er ook wel gespeeld met de volgorde, zonder heel erg veel aan de instrumentatie te veranderen. Bijvoorbeeld beginnen met een refrein, het refrein vaker – of juist minder vaak – herhalen. Een bridge weglaten.

Medleys
Vooral de wat kortere liedjes lenen zich bij uitstek voor een medley. Je ziet dit nog wel eens bij de wat oudere Opwekkingnummers. Zonder arrangement is dit toch best een uitdaging, en is het zoeken naar een goede overgang. Het is handige om dan liederen te kiezen die ofwel in dezelfde toonsoort staan, of makkelijk te transponeren zijn. Van G kun je zonder probleem naar Em (dat zijn immers dezelfde noten in de toonladder), maar ook naar D (dat is een kruis meer in de toonladder) of C (een kruis minder). Omhoog gaat meestal ook wel, van G naar Ab of A, omlaag is meestal niet zo geslaagd. Maar ik heb met pianisten gespeeld die met wat gepingel op de piano een nummer van bijv. D naar Bb kregen.

Mijn aanpak
Ik heb een voorkeur om liederen te spelen zoals ze op cd staan, tenzij de zangleider specifieke wensen heeft. Ik overleg hier dan ook altijd over met de zangleider. Als muziekleider werk ik dit uit in een kort overzichtje. Bijvoorbeeld:

Dit is heel simpel. De volgorde is duidelijk, welk instrument waar begint, en de belangrijkste aanwijzingen staan er in. Met de cd of een Youtube-link en de bladmuziek erbij kom je een heel eind.

Als er ander arrangement dan de cd gebruikt moet worden – en voldoende voorbereidingstijd heb – schrijf ik (delen) van de bladmuziek uit. Daarvoor gebruik ik software (Guitar Pro – ook geschikt voor andere instrumenten).

Het voordeel van deze aanpak is dat iedereen gericht voor het juiste arrangement kan oefenen, en op de oefenavond niet nog eens nagedacht moet worden over het arrangement.

Tips

• Bereid de arrangementen voor, schrijf het zelf uit, verwijs naar een opname. Zowel de volgorde als specifieke dingen (intro: gitaar bijv.)
• Zorg dat je weet welke instrumenten je ter beschikking hebt en zorg dat je ze tot hun recht laat komen (met een drummer alleen hele rustige nummers spelen motiveert veel drummers niet)
• Keyboard kan veel instrumenten simuleren, maar niet alles.
• Een elektrische gitaar is, zeker met een effect (zoals een overdrive), vaak ook geschikt om een melodie te spelen.
• Speel eens een lied in een ander stijl of feeling.
• Wees creatief, maar niet té. In een dienst alle arrangementen overhoop gooien kan, maar plan dan voldoende oefenavonden in…