Werkt Gods Geest alleen spontaan?

Over het plannen van diensten en de rol van Gods Geest daarin

Enkele jaren geleden heb ik in mijn gemeente een programmateam opgezet. Dit team is verantwoordelijk voor de voorbereiding en het verloop van de eredienst. In een klein team van relevante mensen wordt de dienst geprogrammeert en tijdens de dienst is er een programmeleider (floormanager, producer) die de dienst in goede banen leidt.*

Toen we begonnen met het programmateam kwam al snel de vraag naar boven: heeft de Heilige Geest dan nog wel ruimte?

Ik denk van wel! Daar heb ik een aantal redenen voor, zes om precies te zijn.

1. In de meeste gemeenten is er een onuitgesproken liturgie.
Toen ik de eerste opzetten uitdacht voor de diensten, heb ik een hele voor de handliggende stap genomen: ik heb heb gekeken naar hoe de diensten tot nu toe zijn gegaan. Wat viel mij op? We hadden eigenlijk al een soort vaste routine. We hadden het alleen niet vastgelegd. We dachten dat we vrij waren in onze liturgie, maar werkten veelal met dezelfde patronen. Het is niet erg dat er vaste patronen zijn, maar het is wel goed om te beseffen dát ze er zijn. Je kunt echt niet elke week met een compleet nieuw en revolutionair idee komen (en houden we ons niet een beetje voor de gek als we zeggen dat we niets plannen, vrij zijn, maar onbewust steeds hetzelfde doen?). Daarbij: mensen vinden het fijn als zaken voorspelbaar zijn. Niet voor niets heeft Paulus het over orde in de dienst (vgl. 1 Kor 14**). En natuurlijk, mensen houden óók van afwisseling. Maar niet elke week. Door te beseffen wat je vaste patronen zijn, kun je juist goed nadenken over hoe je diensten verrassend kunt houden, zonder dat het in chaos verzandt.

2. De Heilige Geest krijgt niet minder, maar meer ruimte!
In plaats van kort van te voren te plannen, denk je al een aantal weken van te voren na over dienst. In plaats van een week, of misschien zelfs een aantal dagen of op de dag zelf, heeft de Heilige Geest weken de tijd om op de mensen in te werken met ideeen voor de dienst. Het idee dat de Heilige Geest alleen spontaan werkt (tijdens een dienst) beperkt mijns inziens Zijn kracht.

3. Vooraf plannen betekent niet dat je niet flexibel moet zijn op het moment zelf.
De dienst (strak) van te voren te plannen betekent niet dat koste wat koste aan de planning gehouden moet worden. Juist dan vraagt het om fijngevoeligheid van de leiders om spontane ingevingen te toetsen. Maar een spontane ingeving betekent niet dat die hoger staat dan een eerdere ingeving. Die twee kun je niet tegen elkaar uitspelen. De Oudste van Dienst heeft de geestelijke leiding (en toetst dus ook!), met de programmaleider wordt gekeken wat een goed moment is in de dienst. En misschien is dat ook de volgende week.

4. De Geest werkt op veel manieren.
Het klinkt heel geestelijk: ik bad er voor en toen kreeg ik die en die gedacht. Of: ik bad er voor, sloeg mijn Bijbel open, en toen kwam precies de juiste tekst die van toepassing was op mijn situatie. Ik zeg niet dat Gods Geest niet zo werkt, maar ik denk dat we ook dan goed moeten nadenken of we niet zelf er iets inleggen. Onze eigen gedachten mengen zich prima met Gods stem. Het is altijd goed om je te blijven afvragen waar je gedachten vandaan komen. Daarnaast: God maakt gebruik van vele middelen, niet alleen maar onze gedachten. Boeken, liederen, films, andere mensen, er zijn veel manieren waarop we op (creatieve) ideeen kunnen komen die geschikt zijn voor de dienst.

5. Niet plannen betekent niet dat de Geest wel ruimte krijgt.
Ik merk wel eens dat het er in sommige evangelische gemeenten wat rommelig aan toe gaat. Onder het motto: dan krijgt de Geest de ruimte. Is dat zo? En is dat tot Gods eer? Er is onduidelijkheid. De muzikanten weten niet wanneer ze moeten inzetten, de mededeler is te laat met de mededelingen. Of doet de verkeerde. Gods Geest heeft blijkbaar alle ruimte om in te grijpen, maar het is zo rommelig dat ik er niets van merk. Natuurlijk, het voordeel is dat het minder erg is als de dienst wat uitloopt, omdat iemand een getuigenis heeft. Maar wat als er geen oudste is die dat even toetst? Ik heb helaas weleens beelden gehoord die iemand had gekregen die zo algemeen en vaag waren dat ik er niets mee kon. Misschien miste ik de fijngevoeligheid op dat moment, en misschien ben ik te kritisch al theoloog, maar ik ervaarde het niet als opbouwend voor de gemeente.

6. De dienst is niet het feestje van enkele personen
Vaak zijn er maar enkele personen bij een dienst betrokken. Een voorganger, een zangleider, en dat is het dan. Onderling of los van elkaar bedenken ze de dienst. Als het dan wonderbaarlijk goed op elkaar afgestemd blijkt te zijn, is dat het werk van Gods Geest. Als dat niet zo is, dan is er iets fout gegaan in de afstemming. Die er niet was. Trouwens: als het inderdaad goed op elkaar afgestemd was, geloof ik inderdaad dat dit weleens het werk van Geest is geweest. Maar soms komt het ook omdat de gekozen liedjes zo algemeen zijn dat ze bij elke preek wel aansloten.
Maar mijn punt is vooral: God heeft ons gaven en talenten gegeven en wil dat we als een lichaam functioneren. In mijn opleiding werd de vergelijking van een roeiboot en een gondel gebruikt. In de roeiboot roeit iedereen mee, in de gondel is er een gondelier en de rest geniet van het uitzicht. Als de dienst door een, of misschien twee personen, wordt opgezet, en de rest ‘geniet van het uitzicht’, is er dan nog sprake van een lichaam waarin alle gaven worden benut? Door te werken met een team gebruik je meer gaven, heeft de Geest meer mogelijkheden (want elk lid heeft de Geest, daar gaan we van uit). En is de dienst niet meer het feestje van de dominee of de zangleider.

Samengevat
Werken met een vaste liturgie (zoals in traditionele gemeenten) of een programmateam, beperkt de Geest niet. Wel hoe wij er als mensen mee omgaan. Zijn we in staat om te herkennen wat Gods ons zegt (op die vele manieren) tijdens voorbereiding – of tijdens de dienst zelf – en kunnen we dat op een verantwoorde manier in de dienst verwerken? Juist het werken met een vast patroon geeft een stuk rust. Er is duidelijkheid, iedereen weet waar hij of zij aan toe is. En dan is er juist rust om de Geest ruimte te geven!

* Iets meer over het programmateam
We denken al lang voor de dienst na over de opzet van de dienst. We hebben een thema, daar is de raad voor verantwoordelijk – zij hebben immers de geestelijke leiding – en daarmee gaan we aan de slag. We programmeren, zoals we dat noemen, op twee manieren. Volgens een blauwdruk, een soort standaard liturgie, en volgens brainstormmethode. De blauwdruk is altijd hetzelfde, met hier en daar kleine wijzigingen. Bij het brainstormen zijn er geen grenzen aan de creativiteit. De blauwdruk wordt losgelaten, er is misschien meer ruimte voor theater, filmpjes, een compleet andere volgorde of een andere manier van avondmaal vieren. Alles kan, mits het ten dienste is van de eredienst.
In onze gemeente bestaat het programmateam uit een kernteam van coördinatoren (muziek, theater), een secretaris, de programmaleiders en de voorganger (momenteel een oudste, omdat er geen voorganger is). Een van hen is voorzitter. Daarnaast komen zangleiders en sprekers (indien mogelijk) naar de vergaderingen van de dienst waarvoor ze ingepland zijn.

** In een eerdere versie van dit blog verwees ik naar 1 Kor 11. Het moet hoofdstuk 14 zijn.

Advertentie